Osmanlı Türkçesi

Osmanlı Türkçesi

Osmanlı alfabesindeki 28 harfin hepsi sessizdir. Sessiz harflerin bazıları sesli harflerin işareti olarak da kullanılır.

Harflerin yeni yazıdaki karşılıkları ve transkripsiyon alfabesi

ا  a,e / ب  b / پ  p / ت  t / ث  s /  ج  c /  چ ç /   ح  h /  خ  h /  د  d /   ذ  z /    ر  r /   ز  z /   ژ  j /    س  s / ش  ş /           ص  s / ض  d,z /    ط  t /  ظ  z /  ع  c /   غ  g,ğ / ف  f /           ق  k /  ك  n /  گ  g /   ک  k,g,ğ,v /            ل  l /   م  m /   ن  n /  و  v,o,ö,u,ü /  ه  h,e,a            /    ى  y,ı,i

Latin alfabesinde tek harfle gösterildiği halde Arap alfabesinde birden fazla karşılığı bulunan harfler:

T  ت   ط

S  ث  س  ص

H  ح  خ  ه

D  د  ض

Z  ذ  ز  ض  ظ

G  غ  ك  گ

Ğ  غ  ك

K  ق  ك

N  ن  ݣ

V  و  ك

Arapçaya mahsus harfler

ث  ح  ذ  ص  ض  ط  ظ  

Bu harfler yalnız Arapça kelimelerde bulunabilirler.

Türkçede yalnız kelime köklerinde, ط ve ص harfleri kalın sesli taşıyan kelimelerde görülebilmektedir.

Farsçaya mahsus harfler

پ  چ  ژ  گ 

Türkçeye mahsus harfler

ݣ kaf- nun, nazal nun ya da sağır kef olarak isimlendirilen bu harf sadece Türk diline mahsus bir sestir. 

Bitişen harfler

ب  پ  ت  ث  ج  چ  ح  خ  س  ش  ص  ض  ط  ظ  ع  غ  ف  ق  ک گ  ل  م  ن  ھ  ى 

Bitişmeyen harfler

ا  د  ذ  ر  ز  ژ  و 

Türkçe, Arapça ve Farsçadaki sesli harfler

ا  و  ى  ه 

Bu harfler esasında sessiz harf oldukları için Türkçe kelimelerin başına geldiklerinde sesli harf olduklarını belirtmek için önlerine bir ا getirilmiştir. A seslisi آ şeklinde, e kelime başında أ ile, ı, i اى şeklinde, o, ö, u, ü  او şeklinde gösterilmiştir.

Sesli harfler Uzun sesliler ve Kısa sesliler olmak üzere iki kategoriye ayrılır.

Hangi seslerin uzun, hangilerinin kısa olduğu kelimelerin vezinleriyle alakalı bir husustur.

Arapça ve Farsçadaki uzun sesliler:

آ   î = ى  û = و = ā 

Kısa sesliler:

Arapça ve Farsçada yalnız uzun sesliler yazılır. Kısa sesliler yazılmaz. Hareke denilen işaretlerle gösterilirler. Türkçe kelimelerde uzun sesli harf yoktur. Sesli harflerin hepsi kısadır.

( َ ) Üstün: Arapçada fetha, Farsçada zeber denilir. Üzerine konulduğu harfi a, e okutur.

( ِ ) Esre: Ar. Kesre, F. Zir denilir. Altına konulduğu harfi ı, i okutur.

( ُ ) Ötre: Ar. Zamma, F. Piş denilir. Üzerine konulduğu harfi o, ö, u, ü okutur.

Arapça ve Farsçadaki diğer işaretler

( ْ ) Sükun / cezim: Hece sonlarında bulunur. Sessiz harflerin üzerine gelebilir. Önceki sesi, üzerinde bulunduğu sese bağlar.

( ّ ) Şedde: Üzerine konulduğu harfi çift okutur.

( ً ) Tenvir (nunlama): Yalnız Arapça kelimelere mahsus bir işarettir. Bulunduğu kelimenin sonuna sakin bir nun sesi getirilir. Okunuşta ortaya çıkan bu “n” sesi harfle değil işaretle gösterilir.

Arap harfleriyle rakamlar:

 0 = ٠

Yek - 1 = ١

Du -  2 = ٢

Se -  3 = ٣

Çehar -  4 = ٤

Penç -  5 = ٥

Şeş - 6 = ٦

heft - 7 = ٧

heşt - 8 = ٨

nü -  9 = ٩

deh - 10= ١٠

Rakamlar soldan sağa doğru yazılır.

  

Türkçe kelimelerin içindeki seslilerin yazılışı:

Türkçe kelimelerde kelime başındaki sesli harfler işaretle gösterilir: آق = ak, آش = aş, ايش = iş, اون = on gibi…

Kelime içindeki “a”lar genellikle yazılır.

Kelime sonlarındaki “a” sesi genellikle “ه” ile yazılır: تارله = tarla…

İlk hecede bulunan “e”ler harfle gösterilmez: كسكين = keskin.

İlk hecede bulunan ve eskiden “i” olduğu halde sonradan “e” olan kelimelerin bu harfi, i ile yani “ى” ile yazılır: وير = vir/ver…

Kelime ortasındaki “e”ler genellikle yazılmaz.

Kelime sonlarındaki “e”ler hā-i resmiyye “ه” ile yazılır. دده = dede…

“I” ve “i” seslileri genellikle gösterilir: ايليك = ilik…

 Kelime içindeki o, ö, u, ü seslileri genellikle hap yazılır: بودروم = bodrum…

Türkçe kelimelerin sonundaki seslilerin yazılışı:

Kelime sonundaki bütün sesli harfler yazılır.

Bazı kelimelerin sonundaki “u” sesleri klişeleşmiş olarak “ى” ile yazılır: قوزى = kuzu…

Sessiz harflerin imlasıyla ilgili özellikler

Arap alfabesindeki sessiz harfler ince ve kalın olmak üzere iki kategoriye ayrılır. İnce telaffuz olunan sessizlere huruf-i hafife, kalın söylenilenlere ise huruf-i sakile denir.

Türkçede kalın seslilerle kullanılan “s” sesleri bilhassa kelime başlarında “ص” ile yazılırlar.

Kalın seslilerle birlikte kullanılan “t” sesleri de kelime başlarında genellikle “ط” ile yazılırlar.

“ع” Türkçe kelimelerde bulunmaz. Kelime içinde hüviyetini kaybederek sadece kesme şeklinde seslendirilir.

Kelime sonunda bulunduğu zaman düşer, bazen kesme ile gösterilir.

“ء” Hamze de ayın gibidir.

Türkçedeki ince “ğ” sesinin “ک” ile yazılması; “ğ” harfinin yanında ince bir sesli harf varsa “ک” ile yazılır: دکر = değer…

 Türkçe kelimelerdeki bazı “v”ler de “غ” ile yazılır: قوغه = kova / قوغان = kovan…

Türkçe bazı kelimelerde “h” şeklinde telaffuz edilen sesler “غ” ile yazılabilir: باغچه = bahçe…     

Türkçe ve yabancı kelimeleri ayrılması

Türkçede uzun sesli yoktur.

Türkçede ince “a” vokali yoktur.

“ı” vokali Türkçeye mahsustur.

Türkçede ince “l” vokali yoktur.

Türkçede  ء  ث  ح  خ  ذ  ص  ض  ط  ظ  ع harflerinin karşılığı yoktur.

Türkçede taklidi ve nida sesleri dışında f, h, j, v sesleri yoktur.

Türkçe kelime başlarında c, l, m, n, r, z sesleri bulunmaz.

Türkçe kelimelerin sonlarında b, c, d, g sesleri bulunmaz.

   

Kelime

Basit kelime

Ekle veya birleşme yoluyla türememiş kelimelerdir: at, it, göz, kelebek

Türemiş kelime

Köklerin sonuna yapım eki getirilerek anlamı ve görevi değiştirilmiş kelimelerdir: gözlük, çiçekçi, oyuncak…

Birleşik kelime: pazartesi, emretmek, boşboğaz…

“y” ve “n” yardımcı sessiz harfleri her zaman yazıda gösterilir.

آننه يى = anneyi

باشنده = başında

Yapım ekleri

-lik, -lık, -luk, -lük: لك / لق

آغاچلق = ağaçlık

ديزلك = dizlik

-lı, -li, -lu, -lü: لى    

Daha çok sıfat görevinde kelime yapar:

بياضلى = beyazlı

آشيلى = aşılı

كوكللى = gönüllü

Eski Anadolu Türkçesinde bu ek لو şeklinde de yazılmıştır.

-sız, -siz, -suz, -süz: سز    

“li” ekinin olumsuzu olup sıfat görevinde kelime yapar.

اوسه = evsiz

سويمسز = sevimsiz

كوركوسز = görgüsüz

-ca, -ce, -ça, -çe: جه   

Lisan isimleriyle çeşitli görevlerde kelimeler türetir.

توركجه = Türkçe

آلمانجه = Almanca

مرتجه = mertçe

-cı, -ci, -cu, -cü, -çı, -çi, -çu, -çü: جى   

Genelde iş ve meslek ismi yapar.

خانجى = hancı

دميرجى = demirci

اوقجى = okçu

 -ncı, -nci, -ncu, -ncü: نجى 

Sıra sayı sıfatları yapan bir ektir.

آلتينجى = altıncı

-ki (aitlik eki veya ilgi zamiri): كى  

دونكى = dünkü

آقشامكى = akşamki

 

Bağlaç olan “ki” eski harflerle “كه” şeklinde yazılır.

بلكه = belki

صانكه = sanki

چونكه = çünkü

İsimden fiil yapım ekleri

-la, -le: له / لا   

Türkçedeki en işlek fiil yapım ekidir.

باشلامق = başlamak

آولامق = avlamak

كورلهمك = gürlemek

-laş, -leş: لش / لاش

بياضلاشمق = beyazlaşmak

چيفتلشمك = çiftleşmek

-lan, -len: لن / لان 

آقلانمق = aklanmak

اولنمك = evlenmek

-ar, -er: ر / ار   

آغارمق = ağarmak

كوكرمك = göğermek

Fiilden isim yapım ekleri

-mak, -mek: مق , ماق / مك , مک

Bu ekler hareket ve fiil ismi bildirir.

اوقوماق = okumak

سومك = sevmek

-ma, -me: مه  

اوقومه = okuma

كلمه = gelme

-ıcı, -ici, -ucu, - ücü: يجى 

آليجى = alıcı

قوروييجى = koruyucu

-tı, -ti, -tu, -tü: تى / دى 

آلينتى = alıntı

كيرينتى = girinti

-ış, -iş, -uş, -üş: ش / يش / وش   

آليش = alış

ويرش = veriş

اوقنش = okunuş

-ım, -im, -um, -üm: م / يم / وم     

آليم = alım

صاتم = satım

Fiilden yapım ekleri

-dır, -dir, -dur, -dür, -tır, -tir, -tur, -tür: در    

قالدرماق = kaldırmak

سيكدرمك = sindirmek

  

-l, -n, -ıl, -il, -ul, -ül, -ın, -in, -un, -ün: ن / ل

آرانمق = aranmak

يزلمق = yazılmak

Bu ekten sonra sesli harfle başlayan ikinci bir ek gelirse o zaman ek “يل” şeklinde yazılır:

ويريلن = verilen

كوريلن = görülen

-ş, -ış, -iş, -uş, -üş: ش / يش / وش  

آغلاشمق = ağlaşmak

اودهشمك = ödeşmek

-t: ت

آغلاتمق = ağlatmak

Hal ekleri

-i hali (akkuzatif) يى / ى

Sessiz harfle biten kelimelerde “ى” getirilerek yapılır.

كتابى = kitabı

قولى = kolu

-e hali (datif): يه / ه

آرقاداشه = arkadaşa

قاردشه = kardeşe

اوه = eve

-de hali (lokatif): ده  

ديوارده = duvarda

اوده = evde

ايپده = ipte

-den hali (ablatif): دن

ديواردن = duvardan

باشدن = baştan

-ilgi hali (genitif eki): ک / نك

قارک = karın

اوک = evin

ماصهنک = masanın

Çokluk ekleri: ler / lar  لر

انسانلر = insanlar

عسكرلر = askerler

Soru eki: مى

Ses uyumu gözetilmediği halde daima kelimeye bitişik yazılır.

آزمى = azmı

قالينمى = kalın mı

Vasıta eki ya da beraberlik hali: له

طاشله = taşla

اوتويله = ütüyle

Eşitlik eki (ekvatif): جه

انسانجه = insanca

اييجه = iyice

Küçültme eki: -cık, -cik, -cağız, -ceğiz  جق / جک / جغز / جکز     

انسانجق = insancık

قيزجغز = kızcağız

İyelik ekleri

1. Tekil şahıs

-ım, -im, -um, -üm, m: م

      2. Tekil şahıs

-ın, -in, -un, -ün, -n: ك

      3. tekil şahıs

-ı, -i, -u, -ü, -sı, -si, -su, -sü: ى  /  سى 

1. Çoğul şahıs

-mız, -miz, -muz, -müz, -ımız, -imiz, -umuz, -ümüz: مز 

2. Çoğul şahıs

-nız, -niz, -nuz, -nüz, -ınız, -iniz, -unuz, -ünüz: کز

3. Çoğul şahıs

-leri, -ları: لرى  

Zaman ekleri

Görülen geçmiş zaman eki (dili geçmş zaman): -dı, -di, -tı, -ti: دى   

Gelmek (کلمك) 

كلدک = geldin

كلدم = geldim

كلدى = geldi

كلدك = geldik

كلدكز = geldiniz

كلديلر = geldiler

Anlatılan geçmiş zaman eki(mişli geçmiş zaman): -mış, -miş, -muş, -müş  مش 

Açmak (آچمق) 

آچمشم = açmışım

آچمشسك = açmışsın

آچمش = açmış

آچمشز = açmışız

آچمشسكز  = açmışsınız

آچمشلر = açmışlar

Geniş zaman eki: -ar, -er, -ır, -ir, -ur, -ür  ار / ر / ير / ور    

Sesli harflerle biten fiil kök ve gövdelerine yalnız “ر” getirilir.

Atmak (آتمق)

آتارم = atarım

آتارسك = atarsın

آتار = atar

آتارز = atarız

آتارسكز = atarsınız

آتارلر = atarlar

Şimdiki zaman eki: -yor   يور

Anlamak (آكلامق)

آكلايورم = anlıyorum

آكلايورسك = anlıyorsun

آكلايور = anlıyor

آكلايورز = anlıyoruz

آكلايورسكز = anlıyorsunuz

آنلايورلر = anlıyorlar

Gelecek zaman eki: -acak, -ecek   اجق / ه جك   

Fiil sesli harfle bitiyorsa araya bir “y” (ى) yardımcı sesi gelir.

Bulmak (بولمق)

بولاجغم = bulacağım

بولاجقسك = bulacaksın

بولاجق = bulacak

بولاجغز = bulacağız

بولاجقسكز = bulacaksınız

بولاجقلر = bulacaklar

Dilek şart eki: -sa, -se  سه      

Susmak (صوصمق)

صوصسه م = sussam

صوصسه ك = sussan

صوصسه = sussa

İstek kipi: -e, -a, -ya, -ye,  ه / يه    

Almak (آلمق)  

آلايم = alayım

آلآسك = alasın

آلا = ala

آلالم = alalım

آلاسكز = alasınız

آلالر = alalar

Gereklilik kipi: -malı, -meli  مالى / ملى  

Yapmak (ياپمق)

ياپمالييم = yapmalıyım

ياپمالىسك = yapmalısın

ياپمالى = yapmalı

ياپمالي يز = yapmalıyız

ياپمالى سكز = yapmalısınız

ياپماليلر = yapmalılar

Emir kipi

2. Tekil şahıs: eksiz
3. Tekil şahıs: -sın, -sin: سون  son dönemde sun, sün: سين    

2. çoğul şahıs: ın, in, un, ün –ınız, iniz, unuz, ünüz: ك / كز     

3. çoğul şahıs: -sınlar, -sinler, -sunlar, -sünler: سينلر / سونلر  

Osmanlıcada Arapça Unsurlar

Arapça kelimelerde yan yana gelen aynı cins iki sessiz harf tek harfle yazılır. Gerekirse üzerine şedde işareti koyulur.

İki sessiz harfin tek harfle yazılmasına Arapçada idgam (ادغام) denir.

Eğer aynı cins harfin ilki harekeli olursa tek harfle yazılmaz. Harfler de ayrı ayrı yazılır. Buna da izhar (اظهاْر) adı verilir.

Kısa elif (elif-i maksure)

ى ile yazıldığı halde “a” okunan harfin adıdır. داوى = dava, معنى = ma’na, موسى = musa     

Sonu elif-i maksure ile biten kelimeler ek aldığı zaman “ا” elife dönüşür. دعوادن = davadan       

Arapça kelimelerin esasını oluşturan asıl harfler üç, dört ya da beş harften meydana gelir. Bunlardan asli olarak üç harften meydana gelmiş olan üçüzlerine sülasi (ٽلاٽى), dördüzlülerine rübai (رباعى), beşizlilerine humasi (خماسى) adı verilmektedir.

Asli ve zaid harfler.

Arapça kelimelerdeki kök harflerine asli harf (huruf-i asliye) denir. Yeni kelime türetilirken kök harflerine eklenen harflere de ilave harf (zaid harf, huruf-i ziyade) denir.

Arap alfabesindeki bütün harfler asli harf olabilir. Zaid harfler ise belli harflerdir.

Zaid harfler:

أ  ا  ت  س  ل  م  ن  و  ه  ى

أ = Yalnız, kelimelerin başında bulunur.

ا = Kelimelerin ortasında ve sonunda bulunduğu zaman zaid olur. Daima uzun sesli “a” görevindedir.

ت = Sonda bulunan yuvarlak zaid te “ة” Osmanlıcada genellikle t “ت” bazen de “ة” biçiminde yazılır. Kelimelerin başında, ortasında ve sonunda zaid olarak bulunabilir.

س = Bazı özel kalıplarda (istif’al ve bu kalıbın ism-i faili müstef’il ile ismi-i mef’ulü olan müstef’al) kelimelerin ikinci harfinde zaid olur.

ل = Sülasi semai vezinlerinden olan fa’luet veznindeki ikinci “ل” tekrarlanmaktadır ve zaiddir. Sülasi kıyasi vezinlerden olan if’ilal vezninde ise “ل” tekrarlanmaktadır.

م = Yalnız başta bulunduğu zaman zaiddir.

ن = Sülasi semai vezinlerinden fi’lan, fu’lan, fa’alan vezninde bulunan kelimelerde sonda bulunur. Sülasi kıyasi vezni infi’al ve bunun ism-i faili münfa’il veznindeki kelimelerin ise ikinci harfi zaid “ن” olur. Sıfat-ı müşebbehe vezni fa’lan da ise yine sondaki “ن” zaid olur.

و = Uzun sesli olarak ortada bulunduğu zaman zaid olur. Vav sessiz harf olduğunda asli harftir.

ى = Uzun sesli olarak ortada bulunduğu zaman zaiddir. Sessiz harf olarak kullanıldığında aslidir.      

Türemiş bir kelimedeki asli harfleri bulmak için, asli fiil kökü olan kelimenin görülen geçmiş zaman (şuhudi mazi) 3. Tekil şahsına bakılır. Kelimenin asli harfleri yani kökü budur.

Örn. Yazmak fiilini ele alırsak, bu fiilin şuhudi mazi şekli “yazdı” / ketebe (كتب) dir. Yazmak fiilinden türemiş kelimelerin hepsi bu kökten türemiştir.

Bir kelime ailesinde bulunan kelimelerin asli harfleri hep aynı zaid harfleri ise farklı olur.

Kelime aileleri arasında zaid harfler aynı, asli harfler ise farklıdır.

Arapça üç kök harfli bir kelimenin her asli harfinin bir sembolü vardır. Bu semboller birinci harf için “ف”, ikinci harf için “ع”, son harf için ise “ل” olarak alınmıştır.  

فعل kelimesi de vezinlerin esasını teşkil etmiştir.

Dördüzlü ve beşizli köklerde bunun sonuna birer “ل” eklenmiştir.

Fa’l

Fu’al

Fa’let

İf’al

Tef’il

Müfa’ele

İnfi’al

İfti’al

Tefa’ül

İstif’al

Mef’il…

Bir kelimenin veznin bulmak

1. Asli harfin yerine ف

2. asli harfin yerine ع

3. asli harfin yerine de ل harfi yazılır. Zaid harfler de aynı yerlerinde فعل e ilave edilir. Kelimenin harekeleri de yine yerli yerine konarak vezni bulunur.

Örn. صدق (sıdk) = birinci asli harf olan ص yerine ف ikinci asli harf olan د yerine ع üçüncü asli harf olan ق yerine ل konur. Harekeler yani kısa vokaller aynen yazılıp okunur. Fi’al şeklinde kelimenin vezni bulunur.

        

Aksam-ı Seb’a ve i’lal

Arapçada kelimeler kendilerini meydana getiren harflere göre yedi kısma ayrılır. Buna aksam-ı seb’a denir. Kelimelerin bu şekilde sınıflandırılması, kelimelerin asli harflerinin sahih ya da illetli oluşuna göredir. Demek ki Arapçadaki harfler huruf-ı illet ve huruf-ı sahiha olarak ikiye ayrılırlar. ا  و  ى huruf-ı illet, diğer harfler huruf-ı sahiha’dır. Buna göre kelimenin kök harflerinde hamze, şedde ve illetli harf olmamasına göre kelimelerin ayrıldığı yedi kısım şöyledir.

(مهموز) mehmuz: Asli harflerinden biri ء olan köklere denir.

(مثال) misal: Asli ilk harfi و veya ى olan köklere denir.

(اجوف) ecvef: İkinci asli harfi harf-i illet olan köklere denir.

(ناقص) nakıs: Asli harflerinden üçüncüsü harf-i illet olan köklere denir.

(لفيف) lefif: Birinci harfi ile üçüncü harfi yahut ikinci harfi ile üçüncü harfi aynı zamanda harf-i illet olan köklere denir.

(مضاعف) muza’af: İkinci ve üçüncü harfi (illetli olmamak kaydıyla) aynı olan, yani şeddeli köke denir.

(سالم) salim: Asli harflerinde ا  و  ى  ء  ّ   bulunmayan köklere denir.

Osmanlı Türkçesine geçen isim cinsinden Arapça kelime çeşitleri

Masdar مصدر      

Masdarlar iki guruba ayrılmaktadır. Semai (mücerred) masdarlar. İşiterek öğrenmeye dayalı masdarlardır.

Sülasi semai masdarlar

Fa’l

Tek heceli ve vokali üstün (a,e) olan kelimeler bu vezindedir.

Fi’l

Tek heceli, vokali esre (ı,i) olan üç harfli bir vezindir.

Fu’l

Tek heceli, vokali ötre (u,ü) olan üç harfli bir vezindir.

Fa’al

İlk hecesi açık, her iki hecenin vokali de üstün olan üç harfli bir vezindir.

Fi’al

İlk hecesi açık vokali esre, ikinci hecesi kapalı vokali üstün üç harfli bir vezindir.

Fa’al

İlk hecesi açık, ikinci hecesi kapalı ve ilk hecesinin vokali üstün ikinci hecesinin vokali uzun a “ı” olan dört harfli bir vezindir.

Nakıslarda fa’al şeklindedir.

Fi’al

İlk hecesi açık, ikinci hecesi kapalı ve ilk hecesinin vokali esre ikinci hecesinin vokali uzun a “ı” olan dört harfli bir vezindir.

Nakıslarda fi’a şeklindedir.

Fu’al

İlk hecesi açık, ikinci hecesi kapalı ve ilk hecesinin vokali ötre ikinci hecesinin vokali uzun a “ı” olan dört harfli bir vezindir. Nakıslarda fu’a şeklindedir.

Fa’ul

İlk hecesi açık, ikinci hecesi kapalı ve ilk hecesinin vokali üstün ikinci hecesinin vokali u “و” olan dört harfli bir vezindir.

Fu’ul

İlk hecesi açık vokali ötre, ikinci hecesi kapalı vokali uzun u “و” olan dört harfli bir vezindir.

Fa’let

Dört harfli, iki heceli, her iki hecenin vokali de üstün ve her iki hecesi de kapalı olan bir vezindir.

Fi’let

Dört harfli, iki heceli, birinci hecenin vokali esre, ikinci hecenin vokali üstün ve her iki hecesi de kapalı olan bir vezindir.

Fu’let

Dört harfli, iki heceli, birinci hecenin vokali ötre, ikinci hecenin vokali üstün ve her iki hecesi de kapalı olan bir vezindir.

Fe’alet

İlk hecesi açık vokali üstün, ikinci hecesi kapalı vokali uzun a “ا” üçüncü hecesi kapalı vokali üstün olan, üç heceli beş harfli bir vezindir.

Fi’alet

İlk hecesi açık vokali esre, ikinci hecesi kapalı vokali uzun a “ا” üçüncü hecesi kapalı vokali üstün olan, üç heceli beş harfli bir vezindir.

Fu’ulet

İlk hecesi açık vokali ötre, ikinci hecesi kapalı vokali uzun u “و” üçüncü hecesi kapalı vokali üstün olan, üç heceli beş harfli bir vezindir.

Nakıslarda fu’üvvet şeklindedir.

Fa’lulet

İlk hecesi kapalı vokali üstün, ikinci hecesi kapalı vokali uzun u “و” üçüncü hecesi kapalı vokali üstün olan üç heceli altı harfli bir vezindir.

Fi’lan

İlk hecesi kapalı vokali esre, ikinci hecesi de kapalı vokali uzun a “ا” olan beş harfli bir vezindir.

Fu’lan

İlk hecesi kapalı vokali ötre, ikinci hecesi de kapalı vokali uzun a “ا” olan beş harfli bir vezindir.

Fa’alan

Birinci ve ikinci heceleri açık, vokalleri üstün, üçüncü hecesi kapalı ve vokali uzun a “ا” olan beş harfli bir vezindir.

Fa’il

İlk hecesi açık vokali üstün, ikinci hecesi kapalı vokali uzun i “ى” olan dört harfli bir vezindir.

Tef’al

İlk hecesi kapalı vokali üstün, ikinci hecesi kapalı ve vokali uzun a “ا” olan beş harfli bir vezindir.

Mimli masdarlar (masdar-ı mimi / مصدر ميمى )  

Semai olarak, yani bir kurala bağlı olmadan baş taraflarına bir mim “م” harfi eklenmiş olan sülasi masdarlara masdar-ı mimi denir.

Mef’al

Her iki hecesi de kapalı vokalleri üstün olan dört harfli bir vezindir.

Ecveflerde مفال mefal, nakıslarda مفعى mef’a şeklindedir.

Mef’il

İlk hecesi kapalı vokali üstün, ikinci hecesi kapalı vokali esre olan dört harfli bir vezindirç

Ecveflerde مفيل şeklindedir.

Mef’alet

İlk hecesi kapalı vokali üstün, ikinci hecesi açık vokali üstün, üçüncü hecesi kapalı vokali üstün olan beş harfli bir vezindir.

Muzaaflarda مفعة mefa’at şeklinde, ecveflerde مفالة mefalet şeklindedir.

Mef’ilet

İlk hecesi kapalı vokali üstün, ikinci hecesi açık vokali esre, üçüncü hecesi kapalı vokali üstün olan beş harfli bir vezindir.

Ecveflerde مفيلت mefilet şeklindedir.

İsm-i fa’il

Masdarlarda belirtilen hareket, iş ve oluşu yapanı gösteren kelimelerdir.

İsm-i mef’ul

Masdarlarda belirtilen hareket, iş ve oluşa maruz kalan şahıs veya nesneyi gösteren kelimelerdir.

Fa’lelet

Beş harfli ve üç heceli bir vezindir. Her üç hecenin de vokali üstündür. Birinci hece kapalı diğer iki hece açıktır. Sonraki yuvarlak t Osmanlıcada genellikle “e” bazen de “t” olur.

Fiiller nesne alıp almadıklarına göre geçişli ve geçişsiz olmak üzere ikiye ayrılırlar.

Geçişli fiiller: nesne alan, yani öznesinin yaptığı işten başkası etkilenen fiiller geçişlidir.                  

Geçişsiz fiiller: nesne almayan, yani öznenin yaptığı işten başkası değil de yine öznenin kendisinin etkilendiği fiiller geçişsizdir.

Fiillerin geçişli mi ya da geçişsiz mi olduğunu anlamak için “neyi? ve kimi” sorularından biri sorulur. Uygun bir cevap alınıyorsa fiil geçişlidir.

Etken fiiller:

Özne işi yapıyorsa fiil etkendir.

Edilgen fiil:

Özne işten etkileniyorsa fiil edilgendir.

Dönüşlü fiiller:

Öznenin yaptığı iş kendisine dönüyorsa fiil dönüşlüdür.

İşteş fiiller:

Öznesi birden fazla olup, eylemin karşılıklı yapıldığını gösteren fiillerdir.

Sülasi kıyasi masdarlar

İf’al

İki heceli beş harfli bir vezindir. Asli harflerden birinciden önce ve ikinciden sonra gelen her iki elif de eklemedir. Baştaki elif daima esre yani kısa ı, i ikinci elif ise daima uzun a sesi verir.

Tef’il

İki heceli beş harfli bir vezindir. Baştaki t “ت” ve ikinci asli harften sonra gelen uzun i “ى” eklemedir. Yani zaid harftir. Baştaki t “ت” nin harekesi daima üstündür.

Müfa’alet

Dört heceli altı harfli bir vezindir. Baştaki م ile birinci asli harften sonra gelen uzun a “آ” ve en sondaki yuvarlak t “ة” eklemedir. Yani zaid harftir.

İnfi’al

Üç heceli altı harfli bir vezindir. Baştaki ن / ا ve üçüncü hecedeki ا zaiddir. Birinci ve üçüncü heceler kapalı, ikinci hece açıktır.

İfti’al

Üç heceli, altı harfli bir vezindir. Baştaki ت / ا ve son hecedeki ا zaiddir. İlk hece kapalı, ikinci hece açık, üçüncü hece ise kapalıdır.

Tefe’’ül

 Üç harfli bir vezin olup üçüncü harfi, yani ikinci asli harfi şeddelidir. Baştaki ب ekleme harftir. İlk hecesi açık, ikinci ve üçüncü heceleri kapalıdır. İlk iki hecenin vokali üstün, üçüncü hecenin vokali ise ötredir.

Tefa’ül

Beş harfli bir vezindir. ت ve ا harfleri eklemedir. İlk vokali üstün, ikinci vokali uzun a ve üçüncü vokali ötre olup üç hecelidir.

İstif’al

Yedi harfli bir vezindir. ا / س / ت ve ا harfleri eklemedir. Birinci ve ikinci hecelerin vokalleri esre, üçüncü hecenin vokali uzun a olup her üç hece de kapalıdır.

İf’ilal

Bu babdaki her iki elif de eklemedir. Üçüncü asli harf olan ل ise tekrarlanmaktadır. Üç heceli olup birinci ve üçüncü heceler kapalı, ikinci hece ise açıktır.

Arapça kelime çeşitleri

Sıfat-ı müşebbehe

Arapçada devamlı olan, değişmeyen bir özelliği, hal veya durumu bildiren kelimelere sıfat-ı müşebbehe denir.

Fa’il

Semai olarak, yani işitilerek öğrenilen, kıyasi olarak yapılmayan sıfat-ı müşebbehe veznidir.

Ef’al

Renklere, kusur ve noksanları, ayıpları bildiren sıfat-ı müşebbehe veznidir.

Fa’lan

Açlık, tokluk, susuzluk gibi günlük faaliyetlerle bazı hal ve durumları gösteren sıfatlar bu vezinde olur.

Sıyag-ı mübalağa

Sıyag, kip, kalıp demektir.

İsm-i tasgir

Türkçedeki küçültme isimlerinin Arapçadaki karşılığı ism-i tasgir’dir.

İsm-i mensub

Aitlik ve bir şeyle ilgiyi bildiren kelimelere ism-i mensub denir.

İsm-i mekan

Bu sınıfta bulunan kelimeler, türedikleri fiillerde bildirilen iş ve hareketin gerçekleştiği yer ve zamanı bildirir.

Arapça kelimelerde keyfiyet ve kemiyet

Arapça isimlerin müennes (dişi) ve müzekker (erkek) şekilleri vardır.

Müenneslik belirtileri üç tanedir:

1. Kelimenin sonunda ة (yuvarlak te) vardır.
2. Sonunda kısa elif (elif-i maksure) bulunan kelimeler de müennestir.
3. Sıfat-ı müşebbehe vezni olan ef’al in müennesi de fa’la vezninde yapılır.

Mana bakımından müennes sayılan kelimeler de vardır. Bunlar; harf isimleri, elif-i maksure, ha-i rsmiye, bütün kadın isimleri ve kadınlara ait cins isimler, çift uzuvların isimleri, memleket şehir ve kabile isimleri.

Arapça kelimelerde çokluk

İkili çokluk belirli çokluktur ve buna tesniye adı verilir.

Bu çoklukta tekil kelimenin sonuna ان veya ين getirilerek yapılır.

Çokluk

Arapçada iki türlü çoğul vardır. Birisi tekil kelimelerin sonuna ek getirilerek yapılan çoğul şeklidir ki buna cem’-i salim adı verilir. İkincisi vezinlerle yapılan çoğul şeklidir ki buna da cem’-i mükesser denilmektedir.

Cem’-i müzekker-i salim

Müfred yani tekil kelimenin sonuna in (ين) veya un (ون) getirilerek yapılır.

Osmanlıcada in eki daha çok kullanılmıştır.

Cem’-i müennes-i salim

Müfred kelimenin sonuna at (ات) eki getirilerek yapılır. Bu ekle yapılan çoğullar da Osmanlıcada pek çok kullanılmıştır.

Müfa’ale veznindeki kelimelerin çoğulu yapılırken sondaki e (ة) kaldırılarak yerine at eki getirilir.

Cem’-i mükesser

İsmin asli harflerine ekleme harfler ilave ederek belli vezinlere konulması yoluyla yapılan çoğullara cem’-i mükesser denir. Bunun birçok vezni vardır ve semaidir. Yani hangi kelimenin hangi kalıpta çoğul yapılacağına dair belli bir kural yoktur.

Zamirler

Arapçada zamirler Türkçede olduğu gibi ayrı ve bitişik (iyelik) zamirler olmak üzere iki kısma ayrılmaktadır.

أنا = ene / ben

نحن = nahnü / biz

انت = ente / sen (eril)

انتم = entüm / siz (eril)

انت = enti / sen (dişi)

انتن = entünne / siz (dişi)

هو = hüve / o (eril)

هم = hüm / onlar (eril)

هى = hiye / o (dişi)

هن = hünne / onlar (dişi)

Arapça Edatlar

Kendi başlarına anlamları olmayan, kavramlar arasında ilişki kurmaya yarayan kelimelerdirler.

Bu kelime gurubuna Arapçada harf yahut edat denilmektedir.

Rabıt edatlar

اما = amma

الا = illa

البت = elbet

البته = elbette

حاشا = haşa

حتى = hatta

فقط = fakat

لكن = lakin

و = ve

ولو = velev

والا = ve illa

Harf-i cerler

Türkçenin son çekim edatlarına ve hal eklerine karşılıktır.

الى = ilâ / -a, -e, -a kadar, -e kadar manalarına karşılıktır.

Bu edat Arapça tekil ve çoğul bitişik zamirlerin önüne geldiğinde onları “e haline” sokar. Edatın sonundaki â olarak okunan (ى) harfi de “y” olarak okunur.

الى = iliyye (bana)

اليك = ileyke (sana)

اليه = ileyh (ona)

الينا = ileyna (bize)

اليكم = ileyküm (size)

اليهم = ileyhim (onlara)

ب bi: a/e hali, da/de hali ve için, ile

بلواسطو = bi’l-vasıta (aracı ile)

بالتمام = bi’t-tamam (tamamıyla)

على = ‘ala (üzere, ile)

على حاله = ‘ala hâlihi (ahli üzere, kendi halinde)

على الصباح = ‘ales’s-sabah (sabahleyin, erkenden)

على العاده = ‘ale’l-ade (adet olduğu üzere)

Bu edat Arapça tekil ve çoğul bitişik zamirlerin önüne geldiğinde onlara “üzerine” manasıyla birleşikler yapar. Edatın sonundaki kısa elif “ى” “-a” olarak değil “y” olarak okunur.

علعنا = ‘aleyna (üzerimize)

عليك = aleyke (üzerine)

عليكم = aleyküm (üzerinize)

عليكما = aleyküma ( -ikinizin- üzerine)

عليه = aleyh (onun üzerine)

عليهم = aleyhim (onların üzerine)

عن = an –den, -dan / uzaklaşma, ayrılma manası taşır.

عن اصل = an aslin (aslından)

عنه = anh (ondan)

عنها = anha (-müennes- ondan)

عنهم = anhüm (onlardan)

فى = fi –de, -da içinde manasını taşır.

فى الصل = fi’l-asl (aslında)

فى الجمله = fi’l-cümle (özetle, öz olarak)

  

ل li için, dolayı, yüzünden

لاجل = li-ecl (sebebiyle)

لزلك = li-zalike (bunun için, bundan dolayı)

ك ke gibi, ki, sanki benzerlik bildirir.

كأن = ke enne (sanki)

كزا = keza (böylece)

كما = kema (olduğu gibi, nitekim)

من min –den, -dan, -den dolayı, sebebinden

من بعد = min ba’d (bundan sonra)

Tamlamalar

Belirtili isim tamlamalarında tamlayan ek alır. Tamlanan kelime ise iyelik eki alır.

Belirtisiz isim tamlamalarında tamlayan ek almaz.

Farsça tamlamalar.

Farsçada içerisinde tamlama bulunmayan cümle yok gibidir.

Bir tamlamanın Farsça olmasını belirleyen husus kelimelerinin Farsça olması değil, tamlamanın Farsça dilbilgisi kurallarına göre yapılmış olmasıdır.

Farsça tamlamalarda Türkçedekinin aksine tamlanan önce tamlayan sonra yazılır:

باغ چمن = bağ-ı çemen (çimen bahçesi)

Tamlananın sonunda ه “e” varsa, (ه) nin üzerine ء hamze konulur.

ديدهُ يار = dide-i yar (sevgilinin gözü)

Tamlananın sonunda ى “i” varsa (ى) nin üzerine ء hamze konulur.

ا “a” veya و “u” ile biten kelimelerden sonra ى ilave edilir.

Arapça tamlamalar

ل lam harfini olduğu gibi okutan harflere huruf-i kameriye (ay harfleri), ل harfini kendisine benzeten harflere huruf-i şemsiye (güneş harfleri) adı verilir. Arapça tamlamaları doğru okuyabilmek için bu harfleri iyice öğrenmek zorunludur.

Huruf-ı kameriye

ا  ب  ج  ح  خ  ع  غ  ف  ق  ک  م  و  ه  ى     

Huruf-ı şemsiye

ت  ث  د  ذ  ر  ز  س  ش  ص  ض  ط  ظ  ل  ن