Farsça Dilbilgisi - Mehmet Kanar

Farsça Dilbilgisi - Mehmet Kanar

Alfabe

A, a, â آ

A, a, â,e,i,u     ا ء إ ؤأ

B,        ب

P, p      پ

T, t      ت

S, s      ث

C, c     ج

Ç, ç     چ

H, h     ح

H, h (gırtlaktan) خ

D, d     د

Z, z      ذ

R, r      ر

Z, z      ز

J, j       ژ

S, s      س

Ş, ş      ش

S, s      ص

Z, z      ض

T, t      ط

Z, z      ظ

A, a, U, u, İ, i ع

G, g, Ğ, ğ        غ

F, f      ف

K, k     ق

K, k     ک

G, g     گ

L, l      ل

M, m   م

N, n     ن

V,v, U,u, Û, û, O, o   و

H, h     ه

Y, y, İ, İ, Î, î   ی

ث ح ذ ص ض ط ظ ع غ 

bu harfler Arap diline özgü harfler olup, telaffuzu Türkçede olduğu gibidir.

Fiil

Farsça’da fiil masdarları iki çeşittir. Sonu دن ( d-den) ile biten ve sonu تن (-ten) ile biten masdarlar.

Dîden ديدن (dî-den) gör-mek

Reften رفتن (ref-ten) gitmek gibi.

Bütün fiil çekimleri masdarlardan elde edilen iki kök esas alınarak yapılır.

Birincisi, geçmiş zaman gövdesi (mâzî kökü), ikincisi, geniş zaman gövdesi (hal kökü)dür.

Geçmiş zaman gövdesi, masdarın sonundaki ن (nun) harfinin atılması ile elde edilir.

(reften / reft) “gitti”.

Fiillerin geniş zaman gövdeleri aynı zamanda o fiillerin emir ikinci tekil şahıslarıdır.

ديدن (dîden) görmek بين (bîn) gör

Ortaçlar

Bir fiilin geniş zaman gövdesinin sonuna ( ه ) harfinin getirilmesi ile edilgen ortaç (ism-i mef’ûl) elde edilir.

ديده / Dîde= görmüş

رفته  / Refte= gitmiş

Geniş zaman gövdesinin sonuna (â, ân, ende) آ، آن، هاند ekleri getirilerek etken ortaç (ism-i fâil) elde edilir.

بينا / Bînâ (gören, görücü)

بينان / Bînân (gören, görerek)

بينده / Bînende (gören)

روا / Revâ (giden)

روان / Revân (giden, giderek)

رونده / Revende (giden)

Gerçek etken ortaç “ende” ekiyle türetilen şekildir.

Fiil masdarının sonuna liyâkat ya’sı denilen “ya” harfi getirilerek gelecek zaman ortacı oluşturulur.

ديدن) ديدنی) / (Dîdenî) görülmeye değer, görülecek

Bir fiilin geniş zaman gövdesinin sonuna “-iş” ش , geçmiş zaman gövdesinin sonuna “âr” آر ekleri getirilmek suretiyle yeni isim türetmek mümkündür.

Fiil Çekimi

Geçmiş zaman gövdesi esas alınarak çekilen fiillerde sırasıyla şu ek fiiller kullanılır:

Birinci tekil şahıs        em م im

İkinci tekil şahıs         î ی sin

Üçüncü tekil şahıs      - -

Birinci çoğul şahıs      îm يم ik

İkinci çoğul şahıs        îd يد niz

Üçüncü çoğul şahıs    end ند ler

Üçüncü tekil şahıs geniş zaman gövdesinin sonuna (ed) د eki getirilir.

Fiilin edilgen ortacının esas alındığı çekimlerde edilgen ortacın ardından sırasıyla şu ekler getirilir:

Birinci tekil şahıs        em ما im

İkinci tekil şahıs         î ای sin

Üçüncü tekil şahıs      est است dir

Birinci çoğul şahıs      îm ايم iz

İkinci çoğul şahıs        îd ايد siniz

Üçüncü çoğul şahıs    end اند lerdir

استن veya هستن (-imek) masdarı şöyle çekilir:

هستند هستيد هستيم هست هستی هستم

Esten استن fiilinin yalnız üçüncü tekil şahsı kullanılır. است Bu fiil isim, sıfat ve zamirlerle birleşebilir.

آموزگارم Âmûzgârem / öğretmenim

آموزگادی Âmûzgârî / öğretmensin

آموزگادست Âmûzgârest / öğretmendir

آموزگاريم Âmûzgârîm / öğretmeniz

آموزگاريد Âmûzgârîd / öğretmensiniz

آموزگارند Âmûzgârend / öğretmendirler

Yapıları söz konusu olduğunda Farsça’da beş çeşit fiil vardır.

1.sade fiil gitmek رفتن

2.önekli fiil geri dönmek برگشتن

3.birleşik fiil soru sormak كردن سؤال

4.dönüşlü fiil hoşuna gitmek (ار) آمدن كسى خوش

5.deyim fiil inadı bırakmak  آمدن پايين ارخرشيطان

Fiil Zamanları

Di’li Geçmiş Zaman

Sade fiil olarak dîden (görmek) masdarının -di’li geçmiş zamanı

Dîdem / gördüm ديدم

Dîdî  / gördün ديدی

Dîd / gördü ديد

Dîdîm / gördük ديديم

Dîdîd / gördünüz ديديد

Dîdend / gördüler ديدند

Ber horden (rastlamak) masdarının –di’li geçmiş zamanını çekelim.

Ber hordem / rastladım برخوردم

Ber hordî / rastladın برخوردی

Ber hord / rastladı برخورد

Ber hordîm / rastladık برخورديم

Ber hordîd / rastladınız برخورديد

Ber hordend / rastladılar برخوردند

Bu fiillerin -di’li geçmiş zamanlarının olumsuz şekilleri:

Nedîdem / görmedim نديدم

Nedîdî / görmedin نديدی

Nedîd / görmedi نديد

Nedîdîm / görmedik نديديم

Nedîdîd / görmediniz نديديد

Nedîdend / görmediler نديدند

Ber nehordem / rastlamadım   نخوردم بر

Ber nehordî / rastlamadın برنخوردی

Ber nehord / rastlamadı برنخورد

Ber nehordîm / rastlamadık  نخورديم بر

Ber nehordîd / rastlamadınız برنخورديد

Ber nehordend / rastlamadılar برنخوردن

ŞİMDİKİ ZAMANIN VE GENİŞ ZAMANIN HİKÂYELERİ

Farsça’da şimdiki zamanın ve geniş zamanın hikâyeleri aynı şekilde çekilir.

Bir fiili bu zamanlarda çekebilmek için geçmiş zaman gövdesinin başına, mî می eki getirilir. Önekli ve birleşik fiillerde bu ek daima asıl fiilin önünde yer alır.

Şimdiki veya geniş zamanın hikâyesinin olumsuz çekimini yapmak için “mî ” ekinin başına “ne” olumsuzluk eki getirilir ve altı şahısta da “nemî ” نمی eki tekrarlanır.

Mî dîdem görüyordum, görürdüm می ديدم

Mî dîdî görüyordun, görürdün می ديدی

Mî dîd görüyordu, görürdü می ديد

Mî dîdîm görüyorduk, görürdük می ديديم

Mî dîdîd görüyordunuz, görürdünüz می ديديد

Mî dîdend görüyorlardı, görürlerdi می ديدند

Ber mî geştem dönüyordum, dönerdim برمی گشتم

Ber mî geştî dönüyordun, dönerdin برمی گشتی

Ber mî geşt dönüyordu, dönerdi برمی گشت

Ber mî geştîm dönüyorduk, dönerdik برمی گشتيم

Ber mî geştîd dönüyordunuz, dönerdiniz برمی گشتيد

Ber mî geştend dönüyorlardı, dönerlerdi برمی گشتند

ŞİMDİKİ ZAMAN

Şimdiki zaman, çekilmesi gereken fiilin geniş zaman gövdesinin başına “mî ” ve sonuna çekim ekleri getirilerek elde edilir. Olumsuz şimdiki zaman çekimlerinde olumsuzluk eki olan “ne” ن daima “mî ” ekinin başında bulunur.

Reften (gitmek) رفتن geniş zaman gövdesi rev ور

Mî revem gidiyorum می روم

Mî revî gidiyorsun ميروی

Mî reved gidiyor می رود

Mî revîm gidiyoruz می رويم

Mî revîd gidiyorsunuz می رويد

Mî revend gidiyorlar می روند

Olumsuz çekim:

Nemî revem gitmiyorum نمی روم

Nemî revî gitmiyorsun نمی روی

Nemî reved gitmiyor نمی رود

Nemî revîm gitmiyoruz نمی رويم

Nemî revîd gitmiyorsunuz نمی رويد

Nemî revend gitmiyorlar نمی روند

GENİŞ ZAMAN

Modern Farsça’da sadece şiirde kullanım alanı bulur. Geniş zaman Modern Farsça’da daha çok şimdiki zaman ile ifade edilir.

Revem / giderim         روم

Revî / gidersin            روی

Reved / gider              رود

Revîm / gideriz           رويم

Revîd / gidersiniz       رويد

Revend / giderler        روند

Olumsuz çekim şekli

Nemî revem gitmem نمی روم

Nemî revî gitmezsin نمی روی

Nemî reved gitmez نمی رود

Nemî revîm gitmeyiz نمی رويم

Nemî revîd gitmezsiniz نمی رويد

Nemî revend gitmezler نمی روند

İSTEK KİPİ- GENİŞ ZAMAN

Şart cümlelerinde ve yan cümlelerde kullanılan bu zaman geniş zaman çekimi ile aynı olmakla birlikte, çok defa çekilen fiilin başına “be” ب edatı getirilir. Olumsuz çekim yapılırken bu edat düşer ve yerini olumsuzluk eki “ne” ن alır.

Berevem / gideyim     بروم

Berevî  / gidesin         بروی

Bereved / gide            برود

Berevîm / gidelim       برويم

Berevîd / gidesiniz     برويد

Berevend / gideler      بروند

İSTEK KİPİ- GEÇMİŞ ZAMAN

Bir fiilin edilgen ortacından sonra “bûden” fiilinin geniş zamanı çekilerek elde edilir. Bu zaman, daha çok ara cümlelerde veya “ki” که ve “şâyed” شايد gibi bağlaçlardan sonra gelen cümlelerde kullanılır.

Gitmiş olayım (ki) refte bâşem که رفته باشم

Gitmiş olasın (ki) refte bâşî که رفته باشی

Gitmiş ola (ki) refte bâşed که رفته باشد

Gitmiş olalım (ki) refte bâşîm که رفته باشيم

Gitmiş olasınız (ki) refte bâşîd که رفته باشيد

Gitmiş olalar (ki) refte bâşend که رفته باشند

Olumsuz çekim yapılırken olumsuzluk eki “ne” ن daima edilgen ortacın başında bulunur.

نرفته باشم        نرفته باشی          نرفته باشد

Nerefte bâşem    nerefte bâşî     nerefte bâşed

نرفته باشيم        نرفته باشيد         نرفته باشند

Nerefte bâşîm     nerefte bâşîd    nerefte bâşend

EMİR

Farsça’da emrin ikinci tekil şahıs ve ikinci çoğul şahıs olmak üzere yalnız iki şekli vardır. Bir fiilin geniş zaman gövdesi aynı zamanda o fiilin emir kipinin ikinci tekil şahsıdır.

İkinci çoğul şahısta geniş zaman gövdesinin sonuna “îd” يد eki getirilir:

Reften رفتن rev, rov رو git

Revîd رويد gidin, gidiniz

Farsça’da emir kipinin başına genellikle “be” ب edatı getirilir.

Berev, boro برو git

Berevîd برويد gidin, gidiniz

Emrin olumsuz şekli, emir fiilinin başına olumsuzluk edatı “ne” ن nin getirilmesiyle elde edilir.

Merev, merov مرو gitme

Merevîd مرويد gitmeyin, gitmeyiniz

Modern Farsça’da olumsuz emir fiillerinde “me” م edatı yerine “ne” ن edatı kullanılır.

Nerev, nero نرو gitme

Nerevîd نرويد gitmeyin, gitmeyiniz

-MİŞ’Lİ GEÇMİŞ ZAMAN

Fiilin edilgen ortacının sonuna fiil çekim ekleri getirilerek elde edilir. Olumsuzluk belirten “ne” ن edatı daima edilgen ortacın başında bulunur.

Gitmişim refte’em رفته ام

Gitmişsin refte’î رفته ای

Gitmiş(tir) refte (est) رفته است

Gitmişiz refte’îm رفته ايم

Gitmişsiniz refte’îd رفته ايد

Gitmişler(dir) refte’end رفته اند

Gitmemişim nerefte’em نرفته ام

Gitmemişsin nerefte’î نرفته ای

Gitmemiş(tir) nerefte(est) نرفته است

Gitmemişiz nerefte’îm نرفته ايم

Gitmemişsiniz nerefte’end نرفته ايد

Gitmemişler(dir) nerefte’end نرفته اند

-miş’li geçmiş zaman modern Farsça’da –di’li geçmiş zaman yerinde de kullanılmaktadır:

-MİŞ’Lİ GEÇMİŞ ZAMANIN HİKÂYESİ

Fiilin edilgen ortacından sonra “bûden=olmak” بودن yardımcı fiili getirilir. Çekim sırasında sadece yardımcı fiil değişikliğe uğrar. Olumsuz çekim yapılırken olumsuzluk bildiren “ne” ن harfi edilgen ortacın başına getirilir.

Gitmiştim refte bûdem رفته بودم

Gitmiştin refte bûdî رفته بودی

Gitmişti refte bûd رفته بود

Gitmiştik refte bûdîm رفته بوديم

Gitmiştiniz refte bûdîd رفته بوديد

Gitmişlerdi refte bûdend رفته بودند

Olumsuz çekim:

Gitmemiştim nerefte bûdem ندفته بودم

Gitmemiştin nerefte bûdî نرفته بودی

Gitmemişti nerefte bûd نرفته بود

Gitmemiştik nerefte bûdîm نرفته بوديم

Gitmemiştiniz nerefte bûdîd نرفته بوديد

Gitmemişlerdi nerefte bûdend نرفته بودند

GELECEK ZAMAN

Bir fiilin geçmiş zaman gövdesinin başına “hâsten=istemek” خواستن yardımcı fiilinin geniş zamanının getirilmesiyle elde edilir. Yardımcı fiilin altı şahsa göre çekimi yapılırken geçmiş zaman gövdesi değişikliğe uğramaz.

Gelecek zamanın olumsuz şekli çekilirken yardımcı fiilin başına olumsuz eki olan “ne” ن edatı getirilir:

Sade fiil: gitmek reften رفتن

Gideceğim hâhem reft خواهم رفت

Gideceksin hâhî reft خواهی رفت

Gidecek hâhed reft خواهد رفت

Gideceğiz hâhîm reft خواهيم رفت

Gideceksiniz hâhîd reft خواهيد رفت

Gidecekler hâhend reft خواهند رفت

Gitmeyeceğim nehâhem reft نخواهم رفت

Gitmeyeceksin nehâhî reft نخواهی رفت

Gitmeyecek nehâhed reft نخواهد رفت

Gitmeyeceğiz nehâhîm reft نخواهيم رفت

Gitmeyeceksiniz nehâhîd reft نخواهيد رفت

Gitmeyecekler nehâhend reft نخواهند رفت

MÂZÎ-Yİ MELMÛS

Bu çekim şekli on dokuzuncu yüzyılda Avrupa dillerinden yapılan çeviriler yoluyla Farsça’ya girmiştir. Şimdiki veya geniş zamanın hikâyesi yerinde kullanılır. Geçmişteki bir zaman dilimi içinde süreklilik gösteren eylemlerin ifadesinde bu zamandan yararlanılır. Bunun için önce “dâşten=sahip olmak” داشتن masdarının -di’li geçmiş zamanı, bunun ardından ilgili fiilin şimdiki zamanının hikayesi çekilir.

Önekli ve birleşik fiillerde yardımcı fiil başta kalır.

Bu zamanın olumsuz çekimi yoktur.

Sade fiil: gitmek reften رفتن

Gitmekteydim, gidiyordum dâştem mî reftem داشتم می رفتم

Gitmekteydin, gidiyordun dâştî mî reftî داشتی می رفتی

Gitmekteydi, gidiyordu dâşt mî reft داشت می رفت

Gitmekteydik, gidiyorduk dâştîm mî reftîm داشتيم می رفتيم

Gitmekteydiniz, gidiyordunuz dâştîd mî reftîd داشتيد می رفتيد

Gitmekteydiler, gidiyorlardı dâştend mî reftend داشتند می رفتند

MUZÂRÎ’-İ MELMÛS

Bu çekim şekli de “mâzî-yi melmûs” gibi sonradan Farsça’ya girmiş olup, şimdiki zaman ve yakın gelecek zaman yerinde kullanılmaktadır.

Fiilin şimdiki zamanından önce “dâşten” داشتن yardımcı fiilinin geniş zamanı çekilir.

Bu zamanın da olumsuz çekimi yapılmaz.

(şu anda) gidiyorum, gitmekteyim dârem mî revem دارم می روم

(şu anda) gidiyorsun, gitmektesin dârî mî revî داری می روی

(şu anda) gidiyor, gitmektedir dâred mî reved دارد می رود

(şu anda) gidiyoruz, gitmekteyiz dârîm mî revîm داريم می رويم

(şu anda) gidiyorsunuz, gitmektesiniz dârîd mî revîd داريد می رويد

(şu anda) gidiyorlar, gitmekteler dârend mî revend دارند می روند

ŞİMDİKİ VEYA GENİŞ ZAMANIN RİVAYETİ

-miş’li geçmiş zaman çekiminde fiilin başına “mî” edatının getirilmesiyle elde edilir.

Gidiyormuşum mî refte’em می رفته ام

Gidiyormuşsun mî refte’î می رفته ای

Gidiyormuş mî refte’(est) می رفته است

Gidiyormuşuz mî refte’îm می رفته ايم

Gidiyormuşsunuz mî refte’îd می رفته ايد

Gidiyorlarmış mî refte’end می رفته اند

GELECEK ZAMANIN HİKÂYESİ

Bu zamanın Farsça’da tam karşılığı yoktur. Böyle bir ifade için çeşitli kalıplardan yararlanılır:

Gidecektim mî hâstem berevem می خواستم بروم

Gidecektim binâ bûd berevem بنا بود بروم

Gidecektim karâr bûd berevem قرار بود بروم

Gidecektim mî bâyest berevem می بايست بروم

YETERLİLİK

Bir fiilinin yeterliliğinin istenilen zamanının çekilebilmesi için “tevânisten=muktedir olmak, gücü olmak” توانستن yardımcı fiili kullanılır.

Modern Farsça’da istenilen zamana göre yapılan yardımcı fiil çekiminden sonra asıl fiil de istek kipinde çekilir.

Klasik Farsça’da ise, asıl fiil geçmiş zaman gövdesi halinde kalarak hiçbir şahısta değişikliğe uğramaz. Olumsuzluk bildiren “ne” ن harfi yardımcı fiilin başında bulunur.

Yeterlilik Şimdiki Zaman Çekimi:

Modern Farsça’da yeterliliğin şimdiki ve geniş zamanları aynı şekilde ifade edilir.

Sade Fiil Çekimi: gitmek reften رفتن

Gidebiliyorum, gidebilirim mîtevânem berevem می توانم بروم

Gidebiliyorsun, gidebilirsin mîtevânî berevî می توانی بروی

Gidebiliyor, gidebilir mîtevâned bereved می تواند برود

Gidebiliyoruz, gidebiliriz mîtevânîm berevîm می توانيم برويم

Gidebiliyorsunuz, gidebilirsiniz mîtevânîd berevîd می توانيد برويد

Gidebiliyorlar, gidebilirler mîtevânend berevend می توانند بروند

Olumsuz çekim:

Gidemiyorum, gidemem nemîtevânim berevem نمی توانم بروم

Gidemiyorsun, gidemezsin nemîtevânî berevî نمی توانی بروی

Gidemiyor, gidemez nemîtevâned bereved نمی تواند برود

Gidemiyoruz, gidemeyiz nemîtevânîm berevîm می توانيم برويمن

Gidemiyorsunuz, gidemezsiniz nemîtevânîd berevîd نمی توانيد برويد

Gidemiyorlar, gidemezler nemîtevânend berevend نمی توانند بروند

Önekli ve birleşik fiil çekimleri:

Dönmek ber geşten برگشتن

Dönebiliyorum, dönebilirim mîtevânem bergerdem می توانم بر گردم

Dönebiliyorsun, dönebilirsin mîtevânî bergerdî می توانی برگردی

Dönebiliyor, dönebilir mîtevâned bergerded می تواند برگردد

Dönebiliyoruz, dönebiliriz mîtevânîm bergerdîm می تئانيم برگرديم

Dönebiliyorsunuz, dönebilirsiniz mîtevânîd bergerdîd می توانييد برگرديد

Dönebiliyorlar, dönebilirler mîtevânend bergerdend می توانند برگردند

Olumsuz çekim

Dönemiyorum, dönemem nemîtevânem bergerdem نمی توانم برگردم

Dönemiyorsun, dönemezsin nemîtevânî bergerdî نمی توانی رگردی

Dönemiyor, dönemez nemîtevâned bergerded نمی تواند برگردد

Dönemiyoruz, dönemeyiz nemîtevânîm bergerdîm نمی توانيم برگرديم

Dönemiyorsunuz, dönemezsiniz nemîtevânîd bergerdîd نمی توانيد برگرديد

Dönemiyorlar, dönemezler nemîtevânend bergerdend نمی توانند برگردند

Cevap vermek cevâb dâden جواب دادن

Cevap verebiliyorum, cevap verebilirim mîtevânem cevâb bedehem می توانم جواب بدهم

Cevap verebiliyorsun, cevap verebilirsin mîtevânî cevâb bedehî می توانی جواب بدهی

Cevap verebiliyor, cevap verebilir mîtevâned cevâb bedehed می تواند جواب بدهد

Cevap verebiliyoruz, cevap verebiliriz mîtevânîm cevâb bedehîm می توانيم جواب بدهيم

Cevap verebiliyorsunuz, cevap verebilirsiniz mîtevânîd cevâb bedehîd می توانيد چواب بدهيد

Cevap verebiliyorlar, cevap verebilirler mîtevânend cevâb bedehend می توانند جواب بدهند

Yeterlilik Şimdiki Zamanın Klasik Farsça Kurallarına Göre Çekimi:

Gidebiliyorum, gidebilirim mîtevânem reft می توانم رفت

Gidebiliyorsun, gidebilirsin mîtevânî reft می توانی رفت

Gidebiliyor, gidebilir mîtevâned reft می تواند رفت

Gidebiliyoruz, gidebiliriz mîtevânîdreft می توانيم رفت

Gidebiliyorsunuz, gidebilirsiniz mîtevânîd reft می توانيد رفت

Gidebiliyorlar, gidebilirler mîtevânend reft می توانند رفت

Olumsuz çekim:

Gidemiyorum, gidemem nemîtevânem reft نمی توانم رفت

Gidemiyorsun, gidemezsin nemîtevânî reft نمی توانی رفت

Gidemiyor, gidemez nemîtevâned reft نمی تواند رفت

Gidemiyoruz, gidemeyiz nemîtevânîdreft نمی توانيم رفت

Gidemiyorsunuz, gidemezsiniz nemîtevânîd reft نمی توانييد رفت

Gidemiyorlar, gidemezler nemîtevânend reft نمی توانند رفت

Yeterlilik Geniş Zaman Çekimi:

Modern Farsça’da bu zaman daha çok şimdiki zaman ile ifade edilir.

Klasik Farsça’daki çekimi:

Gidebilirim tevânem reft توانم رفت

Gidebilirsin tevânî reft توانی رفت

Gidebilir tevâned reft تواند رفت

Gidebiliriz tevânîm reft توانيم رفت

Gidebilirsiniz tevânîd reft توانيد رفت

Gidebilirler tevânend reft توانند رفت

Olumsuz çekim:

Gidemem netevânem reft نتوانم رفت

Gidemezsin netevânî reft نتوانی رفت

Gidemez netevâned reft نتواند رفت

Gidemeyiz netevânîm reft نتوانيم رفت

Gidemezsiniz netevânîd reft نتوانيد رفت

Gidemezler netevânend reft نتوانند رفت

Yeterlilik –di’li Geçmiş Zaman Çekimi:

Sade Fiil Çekimi: gitmek reften رفتن

Gidebildim tevânistem berevem توانستم بروم

Gidebildin tevânistî berevî توانستی بروی

Gidebildi tevânist bereved توانست برود

Gidebildik tevânistîm berevîm توانستيم برويم

Gidebildiniz tevânistîd berevîd توانستيد برويد

Gidebildiler tevânistend berevend توانستند بروند

Olumsuz Çekim:

Gidemedim netevânistem berevem نتوانستم بروم

Gidemedin netevânistî berevî نتوانستی بروی

Gidemedi netevânist bereved نتوانست برود

Gidemedik netevânistîm berevîm نتوانستيم برويم

Gidemediniz netevânistîd berevîd نتوانستيد برويد

Gidemediler netevânistend berevend نتوانستند بروند

Birleşik Fiil Çekimi:

Cevap verebildim tevânistem cevâb bedehem توانستم جواب بدهم

Cevap verebildin tevânistî cevâb bedehî توانستی جواب بدهی

Cevap verebildi tevânist cevâb bedehed توانست جواب بدهد

Cevap verebildik tevânistîm cevâb bedehîm توانستيم جواب بدهيم

Cevap verebildiniz tevânistîd cevâb bedehîd نوانستيد جواب بدهيد

Cevap verebildiler tevânistend cevâb bedehend توانستند جواب بدهند

Olumsuz Çekim:

Cevap veremedim netevânistem cevâb bedehem نتوانستم جواب بدهم

Cevap veremedin netevânistî cevâb bedehî نتوانستی جواب بدهی

Cevap veremedi netevânist cevâb bedehed نتوانست جواب بدهد

Cevap veremedik netevânistîm cevâb bedehîm نتوانستيم جواب بدهيم

Cevap veremediniz netevânistîd cevâb bedehîd نتوانستيد جواب بدهيد

Cevap veremediler netevânistend cevâb bedehend نتوانستند جواب بدهند

Yeterlilik Şimdiki Zamanın Hikayesi

Gidebiliyordum, gidebilirdim mîtevânistem berevem می توانستم بروم

Gidebiliyordun, gidebilirdin mîtevânistî berevî می توانستی بروی

Gidebiliyordu, gidebilirdi mîtevânist bereved می توانست برود

Gidebiliyorduk, gidebilirdik mîtevânistîm berevîm می توانستيم برويم

Gidebiliyordunuz, gidebilirdiniz mîtevânistîd berevîd می توانستيد برويد

Gidebiliyorlardı, gidebilirlerdi mîtevânistend berevend می توانستند بروند

Yeterlilik –miş’li Geçmiş Zaman

Gidebilmişim tevâniste’em berevem توانسته ام بروم

Gidebilmişsin tevâniste’î berevî توانسته ای بروی

Gidebilmiş(tir) tevâniste’est bereved توانسته است برود

Gidebilmişiz tevâniste’îm berevîm توانسته ايم برويم

Gidebilmişsiniz tevâniste’îd berevîd توانسته ايد برويد

Gidebilmişler(dir) tevâniste’end berevend توانسته اند بروند

Yeterlilik –miş’li Geçmiş Zamanın Hikayesi

Gidebilmiştim tevâniste bûdem berevem توانسته بودم بروم

Gidebilmiştin tevâniste bûdî berevî توانسته بودی بروی

Gidebilmişti tevâniste bûd bereved توانسته بود برود

Gidebilmiştik tevâniste bûdîm berevîm توانسته بوديم برويم

Gidebilmiştiniz tevâniste bûdîd berevîd توانسته بوديد برويد

Gidebilmişlerdi tevâniste bûdend berevend توانسته بودند بروند

Yeterlilik Gelecek Zaman

Gidebileceğim hâhem tevânist berevem خواهم توانست بروم

Gidebileceksin hâhî tevânist berevî خواهی توانست بروی

Gidebilecek hâhed tevânist bereved خواهد تئوانست برود

Gidebileceğiz hâhîm tevânist berevîm خواهيم توانست برويم

Gidebileceksiniz hâhîd tevânist berevîd خواهيد توانست برويد

Gidebilecekler hâhend tevânist berevend خواهند توانست بروند

Afganistan’da konuşulan Farsça’da bu çekimin yanı sıra, fiilin edilgen ortacından sonra

“tevânisten” (muktedir olmak) fiilinin istenilen zamanının getirildiği bir çekim şekli daha

vardır. 

Gidebiliyorum refte mîtevânem رفته می توانم

Gidebiliyorsun refte mîtevânî رفته می توانی

Gidebiliyor refte mîtevâned رفته می تواند

Gidebiliyoruz refte mîtevânîm رفته می توانيم

Gidebiliyorsunuz refte mîtevânîd رفته می توانيد

Gidebiliyorlar refte mîtevânend رفته می توانند

Olumsuz çekim:

Gidemiyorum refte nemîtevânem رفته نمی توانم

Gidemiyorsun refte nemîtevânî رفته نمی توانی

Gidemiyor refte nemîtevâned رفته نمی تواند

Gidemiyoruz refte nemîtevânîm رفته نمی توانيم

Gidemiyorsunuz refte nemîtevânîd رفته نمی توانيد

Gidemiyorlar refte nemîtevânend رفته نمی توانند

MUTLAK YETERLİLİK

“tevânisten” (=muktedir olmak) توانستن yardımcı fiilinin geniş zaman gövdesi “tevân”

توان ‘ın sonuna istenilen fiilin fiilin geçmiş zaman gövdesi getirilerek elde edilir. Örneğin:

tevân+goften>goft söylenebilir  توان> گفتن >گفت

Ayrıca, “tevân” yerine “mîtevân” می توان şekli de kullanılmaktadır.

Modern Farsça’da tevân توان ve mîtevân ن توا می  yanında mîşeved د شو می fiili de kullanılır.

Mutlak yeterliliğin hikâyesi Farsça’da “şoden” (=olmak) شدن yardımcı fiilinin şimdiki zamanının hikâyesinden yararlanılarak yapılmaktadır.

Mîşod goft söylenebilirdi, denilebilirdi می شد گفت

Nemîşod goft söylenemezdi, denilemezdi نمی شد گفت

GEREKLİLİK

Farsça’da gereklilik kipi “bâyesten” (=gerekmek, lazım olmak) بايستن , şâyesten (=yaraşmak) شايستن ve “sezîden” (=layık olmak, değmek) سزيدن yardımcı fiilleriyle yapılır.

Ancak, Modern Farsça’da “bâyesten” yardımcı fiili kullanılır.

Gereklilik Geniş Zaman ve Şimdiki Zaman Çekimi:

Gitmeliyim, gitmem gerekiyor bâyed berevem بايد بروم

Gitmelisin, gitmen gerekiyor bâyed berevî بايد بدوی

Gitmeli, gitmesi gerekiyor bâyed bereved بايد برود

Gitmeliyiz, gitmemiz gerekiyor bâyed berevîm بايد برويم

Gitmelisiniz, gitmeniz gerekiyor bâyed berevîd بايد برويد

Gitmeliler, gitmeleri gerekiyor bâyed berevend بايد بروند

Gitmemeliyim nebâyed berevem نبايد بروم

Gitmemelisin nebâyed berevî نبايد بروی

Gitmemeli nebâyed bereved نبايد برود

Gitmemeliyiz nebâyed berevîm نبايد برويم

Gitmemelisiniz nebâyed berevîd نبايد برويد

Gitmemeliler nebâyed berevend نبايد بروند

Önekli ve birleşik fiillerin çekimi:

Dönmeliyim bâyed bergerdem بايد برگردم

Dönmelisin bâyed bergerdî بايد برگردی

Dönmeli bâyed bergerded بايد برگردد

Dönmeliyiz bâyed bergerdîm بايد برگرديم

Dönmelisiniz bâyed bergerdîd بايد برگرديد

Dönmeliler bâyed bergerdend بايد برگردند

Dönmemeliyim nebâyed bergerdem نبايد برگردم

Dönmemelisin nebâyed bergerdî نبايد برگردی

Dönmemeli nebâyed bergerded نبايد برگردد

Dönmemeliyiz nebâyed bergerdîm نبايد برگرديم

Dönmemelisiniz nebâyed bergerdîd نبايد برگرديد

Dönmemeliler nebâyed bergerdend نبايد برکردند

İzlemeliyim bâyed temâşâ bekonem بايد تماشا بکنم

İzlemelisin bâyed temâşâ bekonî بايد تماشا بکنی

İzlemeli bâyed temâşâ bebkoned بايد تماشا بکند

İzlemeliyiz bâyed temâşâ bekonîm بايد تماشا بکنيم

İzlemelisiniz bâyed temâşâ bekonîd بايد تماشا بکنيد

İzlemeliler bâyed temâşâ bekonend بايد تماشا بکنند

İzlememeliyim nebâyed temâşâ bekonem نبايد تماشا بکنم

İzlememelisin nebâyed temâşâ bekonî نبايد تماشا بکنی

İzlememeli nebâyed temâşâ bekoned نمايد تماشا بکند

İzlememeliyiz nebâyed temâşâ bekonîm نبايد تماشا بکيم

İzlememelisiniz nebâyed temâşâ bekonîd نبايد تماشا بکنيد

İzlememeliler nebâyed temâşâ bekonend نبايد تماشا بکنند

Gereklilik Şimdiki veya Geniş Zamanın Hikayesinin Çekimi:

Bu zamanın birkaç çekim şekli vardır. En çok kullanılan şekli şudur:

Gitmeliydim bâyed mîreftem بايد می رفتم

Gitmeliydin bâyed mîreftî بايد می رفتی

Gitmeliydi bâyed mîreft بايد می رفت

Gitmeliydik bâyed mîreftîm بايد می رفتيم

Gitmeliydiniz bâyed mîreftîd بايد می رفتيد

Gitmeliydiler bâyed mîreftend بايد می رفتند

Olumsuz Çekim Şekli:

Gitmemeliydim nebâyed mîreftem نبايد می رفتم

Gitmemeliydin nebâyed mîreftî نبايد می رفتی

Gitmemeliydi nebâyed mîreft نبايد می رفت

Gitmemeliydik nebâyed mîreftîm نبايد می رفتيم

Gitmemeliydiniz nebâyed mîreftîd نبايد می رفتيد

Gitmemeliydiler nebâyed mîreftend نبايد می رفتند

Bu zamanın önekli ve birleşik fiillerdeki çekim şekli:

Dönmeliydim bâyed ber mî geştem بايد بر می گشتم

Dönmeliydin bâyed ber mî geştî بايد بر ميگشتی

Dönmeliydi bâyed ber mî geşt بايد برمی گشت

Dönmeliydik bâyed ber mî geştîm بايد بر می گشتيم

Dönmeliydiniz bâyed ber mî geştîd بايد بر می گشتيد

Dönmeliydiler bâyed ber mî geştend بايد بر می گشتند

Dönmemeliydim nebâyed ber mî geştem نبايد بر می گشتم

Dönmemeliydin nebâyed ber mî geştî نبايد بر می گشتی

Dönmemeliydi nebâyed ber mî geşt نبايد بر می گشت

Dönmemeliydik nebâyed ber mî geştîm نبايد بر می گشتيم

Dönmemeliydiniz nebâyed ber mî geştîd نبايد بر می گشتيد

Dönmemeliydiler nebâyed ber mî geştend نبايد بر می گشتند

İzlemeliydim bâyed temâşâ mî kerdem بايد تماشا می کردم

İzlemeliydin bâyed temâşâ mî kerdî بايد تماشا می کردی

İzlemeliydi bâyed temâşâ mî kerd بايد تماشا می کرد

İzlemeliydik bâyed temâşâ mî kerdîm بايد تماشا می کرديم

İzlemeliydiniz bâyed temâşâ mî kerdîd بايد تماشا می کرديد

İzlemeliydiler bâyed temâşâ mî kerdend بايد تماشا می کردند

İzlememeliydim nebâyed temâşâ mî kerdem نبايد تماشا می کردم

İzlememeliydin nebâyed temâşâ mî kerdî نبايد تماشا می کردی

İzlememeliydi nebâyed temâşâ mî kerd نبايد تماشا می کرد

İzlememeliydik nebâyed temâşâ mî kerdîm نبايد تماشا می کرديم

İzlememeliydiniz nebâyed temâşâ mî kerdîd نبايد تماشا می کرديد

İzlememeliydiler nebâyed temâşâ mî kerdend نبايد تماشا می کردند

Diğer çekim şekillerini, sadece birinci tekil şahıslarını vererek şu şekilde göstermek mümkündür. Bu çekimlerde üç tekil ve üç çoğul olmak üzere toplam altı şahsın çekiminde

“mî bâyest” ve “bâyestî” fiillerinde hiçbir değişik olmamalıdır.

Gitmeliydim mî bâyest mî reftem می بايست می رفتم

Gitmemeliydim nemî bâyest mî reftem نمی بايست می رفتم

Gitmeliydim bâyestî mî reftem بايستی می رفتم

Gitmemeliydim nebâyestî mîreftem نبايستی می رفتم

Gitmeliydim bâyestî berevem بايستی بروم

Gitmemeliydim nebâyestî berevem نبايستی بروم

MUTLAK GEREKLİLİK

Geniş zaman çekiminde yardımcı fiilin geniş zaman üçüncü tekil şahsı ile asıl filin geçmiş zaman gövdesi yan yana gelir.

Başka bir şahıs söz konusu olmadığı için bu tür fiillere “tek şahıslı fiil” denilir.

Gitmek gerek, gitmeli bâyed reft بايد رفت

Gitmemek gerek, gitmemeli nebâyed reft نبايد رفت

Mutlak Gerekliliğin Hikâyesi:

Klişe olarak “mî bâyest” fiilinden sonra asıl fiilin geçmiş zaman gövdesi getirilir.

Gitmek gerekti, gitmek gerekiyordu mî bâyest reft می بايست رفت

Gitmemek gerekti, gitmemek gerekiyordu nemî bâyest reft نمی بايست رفت

EDİLGEN

Geçişli yani “neyi?, kimi?” sorularını cevaplandıran fiillerin edilgen ortacından sonra “şoden” (olmak) شدن yardımcı fiilinin istenilen zamanının getirilmesiyle elde edilir. Çekim sırasında edilgen ortaç hiçbir değişikliğe uğramaz.

Olumsuz çekimlerde olumsuzluk eki olan “ne” ن daima yardımcı fiilin başında bulunur.

Edilgen Şimdiki Zaman

Görülüyorum dîde mî şevem ديده می شوم

Görülüyorsun dîde mî şevî ديده می شوی

Görülüyor dîde mî şeved ديده می شود

Görülüyoruz dîde mî şevîm ديده می شويم

Görülüyorsunuz dîde mî şevîd ديده می شويد

Görülüyorlar dîde mî şevend ديده می شوند

Olumsuz Çekim:

Görülmüyorum dîde nemî şevem ديده نمی شوم

Görülmüyorsun dîde nemî şevî ديده نمی شوی

Görülmüyor dîde nemî şeved ديده نمی شود

Görülmüyoruz dîde nemî şevîm ديده نمی شويم

Görülmüyorsunuz dîde nemî şevîd ديده نمی شويد

Görülmüyorlar dîde nemî şevend ديده نمی شوند

Edilgen –di’li Geçmiş Zaman

Görüldüm dîde şodem ديده شدم

Görüldün dîde şodî ديده شدی

Görüldü dîde şod ديده شد

Görüldük dîde şodîm ديده شديم

Görüldünüz dîde şodîd ديده شديد

Görüldüler dîde şodend ديده شدند

Görülmedim dîde neşodem ديده نشدم

Görülmedin dîde neşodî ديده نشدی

Görülmedi dîde neşod ديده نشد

Görülmedik dîde neşodîm ديده نشديم

Görülmediniz dîde neşodîd ديده نشديد

Görülmediler dîde neşodend ديده نشدند

Edilgen Geniş Zaman

Modern Farsça’da bu zaman daha çok şimdiki zaman ile ifade edilir. Fakat, Klasik

Farsça’da bu zamanın kullanım şekli vardır.

Görülürüm dîde şevem ديده شوم

Görülürsün dîde şevî ديده شوی

Görülür dîde şeved ديده شود

Görülürüz dîde şevîm ديده شويم

Görülürsünüz dîde şevîd ديده شويد

Görülürler dîde şevend ديده شوند

Olumsuz Çekim

Görülmem dîde neşevem ديده نشوم

Görülmezsin dîde neşevî ديده نشوی

Görülmez dîde neşeved ديده نشود

Görülmeyiz dîde neşevîm ديده نشويم

Görülmezsiniz dîde neşevîd ديده نشويد

Görülmezler dîde neşevend ديده نشو

Edilgen Şimdiki Zamanın ve Geniş Zamanın Hikâyesi

Görülüyordum, görülürdün dîde mî şodem ديده می شدم

Görülüyordun, görülürdün dîde mî şodî ديده می شدی

Görülüyordu, görülürdü dîde mî şod ديده می شد

Görülüyorduk, görülürdük dîde mî şodîm ديده می شديم

Görülüyordunuz, görülürdünüz dîde mî şodîd ديده می شديد

Görülüyorlardı, görülürlerdi dîde mî şodend ديده می شدند

Olumsuz Çekim

Görülmüyordum, görülmezdim dîde nemî şodem ديده نمی شدم

Görülmüyordun, görülmezdin dîde nemî şodî ديده نمی شدی

Görülmüyordu, görülmezdi dîde nemî şod ديده نمی شد

Görülmüyorduk, görülmezdik dîde nemî şodîm ديده نمی شديم

Görülmüyordunuz, görülmezdiniz dîde nemî şodîd ديده نمی شديد

Görülmüyorlardı, görülmezlerdi dîde nemî şodend ديده نمی شدند

Edilgen –miş’li Geçmiş Zaman

Görülmüşüm dîde şode’em ديده شده ام

Görülmüşsün dîde şode’î ديده شده ای

Görülmüş(tür) dîde şode (est) ديده شده است

Görülmüşüz dîde şode’îm ديده شده ايم

Görülmüşsünüz dîde şode’îd ديده شده ايد

Görülmüşler(dir) dîde şode’end ديده شده اند

Olumsuz Çekim

Görülmemişim dîde neşode’em ديده نشده ام

Görülmemişsin dîde neşode’î ديده نشده ای

Görülmemiş(tir) dîde neşode (est) ديده نشده است

Görülmemişiz dîde neşode’îm ديده نشده ايم

Görülmemişsiniz dîde neşode’îd ديده نشده ايد

Görülmemişler(dir) dîde neşode’end ديده نشده اند

Edilgen –miş’li Geçmiş Zamanın Hikâyesi

Görülmüştüm dîde şode bûdem ديده شده بودم

Görülmüştün dîde şode bûdî ديده شده بودی

Görülmüştü dîde şode bûd ديده شده بود

Görülmüştük dîde şode bûdîm ديده شده بوديم

Görülmüştünüz dîde şode bûdîd ديده شده بوديد

Görülmüşlerdi dîde şode bûdend ديده شده بودند

Olumsuz Çekim

Görülmemiştim dîde neşode bûdem ديده نشده بودم

Görülmemiştin dîde neşode bûdî ديده نشده بودی

Görülmemişti dîde neşode bûd ديده نشده بود

Görülmemiştik dîde neşode bûdîm ديده نشده بوديم

Görülmemiştiniz dîde neşode bûdîd ديده نشده بوديد

Görülmemişlerdi dîde neşode bûdend ديده نشده بودند

Edilgen Gelecek Zaman

İlmî Farsça’da nadiren kullanılan bu zaman daha çok “beni görecekler, seni görecekler,

...” şeklinde ifade edilir.

Görüleceğim dîde hâhem şod ديده خواهم شد

Görüleceksin dîde hâhî şod ديده خواهی شد

Görülecek(tir) dîde hâhed şod ديده خواهد شد

Görüleceğiz dîde hâhîm şod ديده خواهيم شد

Görüleceksiniz dîde hâhîd şod ديده خواهيد شد

Görüleceklerdir dîde hâhend şod ديده خواهند شد

ŞART

Fiillerin çeşitli zamanlarının başına “eger” (eğer) اگر kelimesinin getirilmesiyle elde edilir.

Örnek olarak birinci tekil şahısların olumlu ve olumsuz çekimlerini şöyle olmalıdır.

Şimdiki zaman

Gidiyorsam eger mî revem اگر می روم

Gitmiyorsam eger nemî revem اگر نمی روم

Geniş zaman

Gidersem eger berevem اگر بروم

Gitmezsem eger nerevem اگر نروم

-di’li geçmiş zaman

gittiysem eger reftem اگر رفتم

gitmediysem eger nereftem اگر نرفتم

Şimdiki veya geniş zamanın hikayesi

Gitseydim eger mî reftem اگر می رفتم

Gitmeseydim eger nemî reftem اگر نمی رفتم

-miş’li geçmiş zaman

gitmişsem eger refte’em اگر رفته ام

gitmemişsem eger nerefte’em اگر نرفته ام

-miş’li geçmiş zamanın hikayesi

gitmiş olsaydım eger refte bûdem اگر رفته بودم

gitmemiş olsaydım eger nerefte bûdem اگر نرفته بودم

yeterlilik geniş zaman

gidebilirsem eger betevânem berevem اگر بتوانم بروم

gidemezsem eger netevânem berevem اگر نتوانم بروم

yeterlilik şimdiki zamanın hikayesi

gidebilseydim eger mîtevânistem berevem اگر می توانستم بروم

gidemeseydim eger nemîtevânistem berevem اگر نمی توانستم بروم

DUA

Dua kipinin yalnız üçüncü tekil şahsı vardır. Geniş zamanın üçüncü tekil şahsının son harfinden önce elif getirilir; bir başka deyişle son hecedeki sesli uzatılarak dua fiili elde edilir.

Örneğin:

Bahşîden bahş bahşâd بخشيدن بخش بخشاد

Dua fiilini oluşturmanın bir başka yolu da, istek kipi üçüncü tekil ve üçüncü çoğul şahısların sonuna elif getirilmesidir.

Gitsin رفتن رو برود برودا

Gitsinler رفتن روند بروند بروندا

5.ÇOĞUL

Canlıları gösteren isimlerin sonuna “ân” , cansızları gösteren isimlerin sonuna “hâ” eki getirilmek suretiyle çoğul elde edilir. Ancak, bu kesin bir kural olmayıp, çoğul eklerinin birbirinin yerinde kullanıldığı da olur.

Merd adam merdân adamlar مرد مردان

Zen kadın zenân kadınlar زن زنان

Diraht ağaç dirahtân, dirahthâ ağaçlar درخت درختان ، درخت ها

İsmin sonu “elif” ا ile bitiyorsa, ân آن ile arasına “ye” ی harfi getirilir.

Gedâ dilenci gedâyân dilenciler گدا گدايان

İsmin sonu “e” ile bitiyorsa, bu harf düşerek yerine “gef” harfi geçer.

Morde ölü mordegân ölüler مرده مردگان

İsmin sonu “i” ی ile bitiyorsa, “iyân” يان , “u” و ile bitiyorsa, “uvân” وان olur.

Îrânî İranlı îrâniyân İranlılar ايرانی ايرانيان

Bânû bayan bânuvân bayanlar بانو بانوان

6.İSİMLERİN ÇEKİMİ

İsimlerin hallerini göstermek için şu edatlar kullanılır:

-i hali               râ را

-e hali              be به ، ب

-de hali            der در

-den hali          ez از

ile                    bâ با

kitabı kitâb râ کتاب را ، کتابرا

kitaba be kitâb به کتاب ، بکتاب

kitapta der kitâb در کتاب

kitaptan ez kitâb از کتاب

kitapla bâ kitâb با کتاب

Ancak, bu edatlardan kimileri birbirlerinin yerine kullanılabildiği gibi, bir edat birkaç edatın verdiği anlamı verebilir.

İsmin “-nin hali” yani iyelik eki durumu “mâl-i” مال , “ez ân-i” اذ آ ن ve “ân-i” آن kelimeleriyle elde edilir. Modern Farsça’da daha çok ilk şekli kullanılır.

İn kitâb mâl-i men est Bu kitap benimdir. اين کتاب مال من است

İn kitâb ez ân-i men est Bu kitap benimdir. اين کتاب از آن من است

İn kitâb ân-i men est Bu kitap benimdir اين کتاب آن من است

Ünlem durumu ya ismin sonuna “â” ا sesini veren ünlem elifi (elif-i nidâ) getirilerek ya

da ismin başında “yâ” يا , “eyâ” ايا , “ey” ای kelimeleri söylenerek ifade edilir.

Pâdişah pâdşâh پادشاه

Ey padişah pâdşâhâ پادشاها

Ey padişah yâ pâdşâh يا پادشاه

Ey padişah ey pâdşâh ای پادشاه

7.TAMLAMA

İki isim, bir isim ile bir sıfat, bir isim ile bir masdar, bir isim ile bir ortaç arasındaki anlam bağlılığı tamlamanın esasını oluşturur ve tamlama birinci kelimenin sonunda telaffuz edilen bir “i” sesiyle ifade edilir.

Benim kitabım kitâb-i men کتاب من

Tamlamayı yazıda göstermek gerekiyorsa birinci kelimenin son harfinin sol alt köşesine kısa ve eğik bir çizgi çizilir. Buna tamlama kesresi (kesre-i izâfet) denilir.

Birinci kelimenin sonu “â” sesini veren “elif” ا harfi ile bitiyorsa, araya “ya” ی kaynaştırma harfi koyulur.

Küçük çocuklar beççehâ-yi kûçek بچه های کوچک

Sonda telaffuz edilmeyen ve “e” sesi verilerek okunan “ha” ه harfi geldiğinde, bu harfin üzerine “tamlama hemzesi” konularak “i” sesi verilir.

Telefon numarası şomâre-i telefon شمارهء تلفن

Birinci kelimenin sonunda sessiz “ha” ه harfi varsa, tamlamada sadece “i” sesi verilir ve yazıda tamlama izâfet kesresi ile gösterilir.

Dâmâdı ile birlikte hemrâh-i dâmâdeş همراه دامادش

Birinci kelimenin sonunda birlik veya belirsizlik ya’sı varsa, tamlama sesi konuşma sırasında belirtilmediği gibi yazıda da herhangi bir işaret koyulmaz. Örneğin:

Görünmeyen bir el destî nâmer’î دستی نامرئی

Birinci kelimenin sonunda “i” şeklinde okunan “ya” harfi bulunursa, tamlama “yi” sesiyle ifade edilir ve “ya” harfinin üzerine izafet hemzesi koyulur.

İsm-i hânevâdegî-yi şomâ çîst Soyadınız nedir? ؟ اسم خانوادگیء شما چيست

Birinci kelimenin sonunda sessiz okunan “vav” harfi varsa, tamlama “i” sesiyle ifade edilir. Yazıda tamlama izafet kesresi ile gösterilir. 

Gâv-i û onun boğası گاو او

Birinci kelimenin sonunda “u” şeklinde okunan “vav” harfi varsa, izafet “yi” sesiyle telaffuz edilir; yazıda izafet ya’sı ile gösterilir. 

Emû-yi men çeşmpizişk est Amcam göz doktorudur. عموی من چشم پزشک است

Birinci kelimenin sonunda sessiz okunan “ya” harfi varsa, tamlama “i” sesiyle ifade edilir. 

Çây-i kemreng açık çay چای کمرنگ

Bazen tamlamalarda ikiden çok kelime bulunur. Böyle tamlamalara “zincirleme tamlama” ‘tetâbu’-i izâfât” adı verilir.

Sedâ-yi yeknevâht-i motor-i otomobil otomobil motorunun tekdüze sesi

صدای يکنواخت موتور اتومبيل

8.SIFATLAR

Farsçada altı çeşit sıfat vardır:

a)Karşılaştırma Sıfatları:

İki derece halinde yapılır. Birinci derecede, kelimelerin sonuna “ter” eklenerek “daha”, ikinci derecede “ter”in” eklenerek “en” anlamları kazandırılır. 

Bozorg büyük بزرگ

Bozorgter daha büyük ( بزرگ تر (بزرگتر

Bozorgterîn en büyük ( بزرگ ترين (بزرگترين

Genel olarak, birinci derecede üstünlükten sonra “ez” edatı getirilerek karşılaştırma yapılır. 

Ahmed bozorgter ez Hasen est Ahmet Hasan’dan daha büyüktür.

احمد بزرگ تر از حسن است

İkinci derece üstünlükte ikinci kelime çoğul halde ise, iki kelime tamlama (izafet) ile birbirine bağlanır. 

Porcem’iyyetterîn-i şehrhâ-yi Turkiyye İstanbûl est.

Türkiye’nin en kalabalık şehri İstanbul’dur.

پرجمعيت ترين شهرهای ترکيه استانبول است

İkinci kelime tekil halde ise, tamlamasız okunur.

Kûh-i Ağri bolendterîn kûh-i Turkiyye est.

کوه آغری بلندترين کوه ترکيه است

b)Sayı Sıfatları

1’den 10’a kadar

1 bir yek ١ يک

2 iki do ٢ دو

3 üç se ٣ سه

4 dört çehâr ٤ چهار

5 beş penc ٥ پنچج

6 altı şeş ٦ شش

7 yedi heft ٧ هفت

8 sekiz heşt ٨ هشت

9 dokuz noh ٩ نه

10 on deh ١٠ ده

11’den 19’a kadar

11 on bir yâzdeh ١١ يازده

12 on iki devâzdeh ١٢ دوازده

13 on üç sîzdeh ١٣ سيزده

14 on dört çehârdeh ١٤ چهارده

15 on beş pânzdeh ١٥ پانزده

16 on altı şânzdeh ١٦ شانزده

17 on yedi hifdeh ١٧ هفده

18 on sekiz hicdeh ١٨ هجده

19 on dokuz nûzdeh ١٩ نوزده

20’den 90’a kadar

20 yirmi bîst ٢٠ بيست

30 otuz sî ٣٠ سی

40 kırk çihil ٤٠ چهل

50 elli pencâh ٥٠ پنجاه

60 altmış şest ٦٠ شصت

70 yetmiş heftâd ٧٠ هفتاد

80 seksen heştâd ٨٠ هشتاد

90 doksan neved ٩٠ نود

100’den 1000 000’a kadar

100 yüz sed ١٠٠ صد

200 iki yüz divist ٢٠٠ دويست

300 üç yüz sised ٣٠٠ سيصد

400 dört yüz çehârsed ٤٠٠ چهارصد

500 beş yüz pansed ٥٠٠ پانصد

600 altı yüz şişsed ٦٠٠ ششصد

700 yedi yüz heftsed ٧٠٠ هفتصد

800 sekiz yüz heştsed ٨٠٠ هشتصد

900 dokuz yüz nuhsed ٩٠٠ نهصد

1000 bin hezâr ١٠٠٠ هزار

10000 on bin deh hezâr ١٠٠٠٠ ده هزار

1000000 yüz bin sed hezâr ١٠٠٠٠٠ صد هزار

1000000 milyon milyun ١٠٠٠٠٠٠ ميليون

1000000000 milyar milyard ١٠٠٠٠٠٠٠٠ ميليارد

bin bir gece masalları efsânehâ-yi hezâr u yek şeb افسانه های هزار و يک شب

c)Sıra Sayı Sıfatları

Sayı sıfatlarının sonuna “om” م _ , “omî” می _ , “omîn” مين _ ekleri getirilerek elde

edilir.

Altı şeş شش

Altıncı şeşom ششم

Altıncı şeşomî ششمی

Altıncı şeşomîn ششمين

“om” ve “omî” ekleriyle türetilen sıfatlar tamlamalara girebilirler.

altıncı sınıf kilâs-i şeşom کلاس ششم

ikinci ağaç diraht-i dovvom درخت دوم

“mîn” ekiyle türetilen sıfatlar ait oldukları kelimeden önce gelirler ve tamlama yapmazlar.

sedomîn sâl-i tevellud-i Mustafa Kemal Ataturk

Mustafa Kemal Atatürk’ün doğumunun yüzüncü yılı

صدمين سال تولد مصطفی کمال آتاتورک

d)Üleştirme Sayı Sıfatları

Sayılar tekrar edilerek veya araya bazı ekler koyularak türetilir. Örneğin:

Bir bir, birer birer yek yek يک يک

Bir bir, birer birer yekâyek يکايک

Bir bir, birer birer yek tâ yek tâ يک تا يک تا

Bir bir, birer birer yek be yek يک به يک ، يک بيک

Bir bir, birer birer yegân yegân يگان يگان

e)Kesir Sayıları:

Bölen önce, bölünen sonra getirilir. 

Dörtte bir ¼ çehâr yek چهار يک

Dört bölü altı 4/6 çehâr ez şeş چهار از شش

f)İşaret sıfatları

Yakın için “in” (bu, şu) اين , uzak için “an” (o) آن sözcükleri kullanılır. Çoğulları

“inhâ” (bunlar, şunlar) اينها ve “ânân, anhâ” (onlar) آنها şeklinde kullanılır.

9.ZAMİRLER