4 Temmuz 2012 Çarşamba

Şiir Tahlilleri


Şiir Tahlilleri


Tevfik Fikret – Cenâb
Helecanlarla geçen bir günün akşamında;
Mai bir gölgeliğin sine-i ârâmında,
Gecenin bir ebedî ân-ı semen fâmında,
Pür / sükûn, zemzeme-i hilkati gûş etdinse…

Varsa şairliğe ruhunda nüfuzun, hünerin,
Dolaşıp neş’e-i san’atle gülen didelerin
Çehre-i girye nikabında hayat-ı beşerin
Bir müşerrih gibi teşrih-i nükûş etdinse…

Bir şey anlarsın, evet, belki bu simadan sen,
Bir şey anlarsın onun şive-i takririnden;
Yazamam yoksa Cenab’ın sana mahiyyetini.

Şöyle temsil edeyim: Bir yeni ufk-ı meşhûd,
Bir semâ/pâre-i nev/dîde ki her çeşm-i şuhûd
Göremez, görse de idrak edemez füshatini.

Sözlük:
Sine-i ârâm: Dinlenme yeri, huzur veren göğüs
Semen-fâm: Yasemin renkli
Zemzeme-i hilkat: Yaradılışın şarkısı
Girye: Gözyaşı
Nikâb: Örtü
Müşerrih: Anatomist
Nükûş: Nakışlar
Füshat: Genişler
Gûş etmek: Dinlemek, işitmek
Meşhûd: Gözle görülmüş, görülen
Şühûd: Şahitler, tanıklar

Nesre çevrilmiş şekli
Kalp çarpıntısıyla geçen bir günün akşamında mai bir gölgeliğin huzurlu göğsünde gecenin yasemin renkli sonsuz bir anında sükûn içinde yaradılışın şarkısını dinledinse…

Şairliğe ruhunla nüfuz edebiliyorsan (şairliği ruhunda hissedebiliyorsan) ve hünerin varsa sanatın neşesiyle gülen gözlerin insan hayatının gözyaşıyla örtülü çehresinde dolaşıp bir anatomist gibi nakışları (resimleri) açabildinse.

Evet, belki bu çehreden sen bir şey anlarsın, onun konuşma üslûbundan bir şey anlarsın, yoksa sana Cenab’ın ne olduğunu anlatamam, yazamam.

Onu şöyle temsil edeyim: O görülen yeni bir ufuk, yeni görülmüş bir gök parçası ki her gören göz göremez, görse de genişlik ve derinliğini anlayamaz.

Tahlil
Tevfik Fikret, Rübab-ı Şikeste adlı kitabının Aveng-i Tesâvir bölümünde yer alan bu şiirde, Cenab’ın manevi portresini, onun sanatına, şiirlerine, mizaç ve karakterine dayanarak çizer.
İlk bölümde Cenab’ın şiirlerinde sıkça geçen iki tamlama dikkatimizi çekiyor; mâi gölge ve ân-ı semen fam. Cenab, “saat-ı semen-fam” tamlamasını kullandığı için dekadanlıkla suçlanmıştı.
Mâi bir gölge sözüyle empresyonist resme has bir üslûbu şiire dahil eden Tevfik Fikret, Cenab’ın tabiatta yeni renkler bulduğunu anlatmaktadır.
Yine birinci bölümde, Cenab’ın üzerinde çok durduğu musiki temasına “zemzeme-i hilkat” tamlamasıyla telmih yapılmıştır.
Şiirin genelinden yola çıkılarak söylenebilir ki Cenab için tabiat hem işitilen hem de seyredilen bir şeydir (gûş etmek fiilinden de bu sonuca ulaşıyoruz).

Şiirin ikinci bölümünde Cenab’ın insan hayatını adeta bir anatomist gibi en küçük ayrıntısına kadar incelemek arzusunda olduğunu görüyoruz. Müşerrih ve teşrih sözcükleriyle Cenab’ın mesleğine telmih yapılmaktadır.

Üçüncü bölümde Cenab’ı anlamanın kolay olmadığı, eserlerini, üslûbunu bilmeyenlere Cenab’ı anlatmanın mümkün olmayacağı anlatılıyor.

Dördüncü bölümde Cenab’ın edebiyatımıza yaptığı katkılardan söz ediliyor. Cenab’ın tabiata yeni bir gözle baktığı, tabiatın bir ruh olduğunu ve buna kâinat adını verdiği anlatılıyor.
Bu şiirde sentaks dikkati çeker. Şiirin ilk üç parçası bir cümledir. Bu yapı şiire muhteva ve ifade bütünlüğü kazandırıyor.
Servet-Fünuncular Parnasçılardan tablo gibi şiiri, sembolistlerden de müzik gibi şiiri almışlardır.  


Tevfik Fikret - Ömr-i Muhayyel
Bir ömr-i muhayyel... Hani gülbünler içinde
Bir kuşcağızın ömr-i bahârîsî kadar hoş;
Bir ömr-i muhayyel... Hani göllerde, yeşil, boş
Göllerde, o sâfiyet-i vecd-âver içinde
Bir dalgacığın ömrü kadar zaîl ü muğfel
Bir ömr-i muhayyel!

Yalnız ikimiz, bir de o: Ma'bûde-i şi'rim;
Yalnız ikimiz, bir de onun zıll-ı cenâhı;
Hâkîlere bahş eyleyerek hâk-i siyâhı
Dûşunda beyaz bir bulutun göklere âzim.

Her sahn-ı hakîkatten uzak, herkese mechûl;
Bir safvet-i masûmenin âgûş-ı terinde,
Bir leyle-i aşkın müteennî seherinde
Yalnız ikimiz sayd-ı hayâlât ile meşgul.

Savtındaki eş'ar-ı pür-âhenk ile mâlî,
Şi'rimdeki elhan-ı muhabbetle nagam-saz,
Ah istiyorum, göklere âmâde-i pervâz
Bir lâne-i âvârede bir ömr-i hayâlî...

Bir ömr-i hayâlî... Hani gülbünler içinde
Bir kuşcağızın ömr-i bahârîsî kadar hoş;
Bir ömr-i hayâlî... Hani göllerde, yeşil, boş
Göllerde, o sâfiyet-i vecd-âver içinde
Bir dalgacığın ömrü kadar zaîl ü hâlî
Bir ömr-i hayâlî!

Sözlük
Gülbün: Gülün bittiği yer, gülün yetiştiği yer
Sâfiyet: Temizlik
Aver: Getiren
Mugfel: Aldatılmış
Ma’bude: Peri, dişi ilham perisi
Zıll: Gölge
Cenah: Kanat
Dûş: Omuz
Âzîm: Yükselen, yönelen / niyetli
Safvet-i masume: Masum bir saflık
Âgûş-ı ter: Taze kucak
Müteennî: Temkinli
Sayd-ı hayâlât: Hayallerin avcılığı
Savt: Ses, seda
Eş'ar-ı pür-âhenk: Ahenk dolu şiirler
Mâlî: Çok fazla dolu
Nagam-saz: Nağme söyleyen
Âmâde-i pervâz: Göklerde uçmaya hazır
Hâlî: Boş / hâlâ: Boşluk

Nesre çevrilmiş şekli
Hayali bir ömür… Hani gül bahçeleri içinde bir kuşcağızın bir baharlık ömrü kadar hoş, hayali bir ömür… Hani yeşil, boş göllerde insanı kendinden geçiren saflığın içinde bir dalgacığın ömrü kadar geçici ve aldatıcı hayali bir ömür.

Yalnız ikimiz bir de o şiirimin perisi, yalnız ikimiz bir onun kanadının gölgesi. Kara toprağı topraktakilere bağışlayarak beyaz bir bulutun omzunda göklere gitmeye niyetli.

Her hakikat sahnesinden uzak, herkese meçhul bir masum saflığın taze kucağında bir aşk gecesinin temkinli sabahında yalnız ikimiz hayalleri avlamakla meşgulüz.

Sesindeki ahenkli şiirlerle, şiirindeki muhabbet şarkıları ile şakıyan göklere uçmaya hazır bir avare yuvada hayali ir ömür istiyorum.

Hayali bir ömür… Hani gülbünler içinde bir kuşcağızın bir baharlık ömrü kadar hoş, hayali bir ömür… Hani yeşil boş göllerde vecd getiren saflığın içinde bir dalgacığın ömrü kadar geçici ve boş bir hayali ömür.

Tahlil
Kuşların ömrü kısacıktır, dalgaların ömrü kısacık bir andır ve bunu gibi şairin hayalindeki saadet ülkesi de kısacık bir an, canlanıyor hayalinde.
İçerik bakımından Tevfik Fikret’in “Ne İsterim” adlı şiiriyle benzerlik gösterir. Ne İsterim adlı şiirinde Tevfik Fikret, özlediği hayatı ve içinde yaşamak istediği mekânı tasvir eder; mai bir göl yanında bir orman, ormanın sinesinde ay ışığı, perilerle kucaklaşan çiçekler, çimenlerde oynaşan ruhlar, bahar rüzgârının renkli şarkısı, rüzgârların kokulu fısıltıları.
Bu şiirde de bahis konusu, şairin özlediği, hayalini kurduğu saadet ülkesidir.
Şiirde içinde yaşanılan ve nefret edilen mekândan ve bunun aksi istikametinde saadet içinde yaşanılacağına inanılan başka bir mekân vardır. Servet-i Fünuncular içinde yaşadıkları mekândan kurtulmak için teşebbüslerde bulunmuşlardır, bir dönem gurup halinde Yeni Zelanda’ya göç etmeyi bile düşündüler.
Tabiat tasviri yaptığı diğer bazı şiirleriyle benzerlikler taşıyan bu şiirin nazım şekli serbest müstezattır.  

Tevfik Fikret – Ne İsterim
Mai bir göl, yanında bir meşcer;
Meşcerin sine-i sükûnunda
Münteşir iltimâ-i sâf-ı kamer;
Sonra birçok menâzır-ı hoş/ter,
Hilkatin subh-i pür-füsununda;
Hâke revnak veren güzellikler;
O perilerle koklaşan ezhâr,
O çemenlerde oynaşan ervah,
O mülevven sürûd-i şuh-ı behâr,
O muattar müşafehât-ı riyâh…

Bunların ortasında bir lâne,
Bi/hazer bir hayat-ı mürgâne
Mütecerrid bütün alâyikden;
Mütebaid bütün hakâyikden;
Daima bi/gâye, bi/seher, bi/hâb,
Hep o âsûde rûh saatler,
Hepsinin zirvesinde bir küme dûd,
Sonra bitmez bir âsûman-ı kebûd…

Sözlük
Meşcer: Orman
Müteşir: Yayılmış, açılmış
İltimâ-i sâf-ı kamer: Parıldayan saf bir ay
Menâzır: manzaralar
Subh-ı pür/füsun: Büyü dolu sabahın
Revnak: Parlak
Ezhâr: Çiçekler
Ervâh: Ruhlar
Mülevven: Renkli
Sürûd-i şuh-ı behâr: Baharın o renkli şuh şarkısı
Muattar: Itırlı, kokulu
Müşâfehat: Ağız ağıza
Riyah: Rüzgârlar
Lane: Kuş yuvası
Bi/hazer: Hiç korkusuz / kaçınmadan
Mürgâne: Kuşlar gibi
Mütecerrid: Soyunan, tek başına kalan
Alâyik: Alakalar
Mütebaid: Uzak
Hakayık: Hakikatler
İltizaz: Lezzet
Şebâb: Gençlik
Âsûde: Rahat, gailesiz
Dûd: Duman
Kebûd: Gök rengi, mavi

Tahlil
Ömr-i Muhayyel’de olduğu gibi bu şiirinde de özlediği saadet ülkesini anlatıyor. Şiirde isim cümlecikleri ağırlıklıdır, bunun sebebi statik bir dünyayı anlatmasıdır. Hareketli bir dünya anlatmak isteseydi daha uzun cümleler kurup daha fazla fiil kullanırdı.

Tevfik Fikret – Sabah Ezanında
Allahü ekber... Allahü ekber...
Bir samt-i ulvî: Güya tabiat
Hâmûş hâmûş eyler ibâdet.

Allahü ekber... Allahü ekber...
Bir samt’i nâlân: Güya avalim
Pinhan ü peyda, nevvâr ü muzlim
Etmekte zikr-i Hallâk'ı dâim.

Allahü ekber... Allahü ekber...
Bir samt-ı ulvi: Kalb-i tabiat,
Bir samt-ı nâlân: Rüh-ı avâlim
Etmekte zikr-i Hâllâk’ı dâim
Etmekte ra’şân ra’şân ibâdet.

Sözlük
Samt-ı ulvi: Yüce suskunluk
Hâmûş: Sessiz, susmuş
Nalân: İnleyen
Avalim: Dünyalar
Pinhan: Gizli
Nevvâr: Ağlayan, inleyen
Muzlim: Karanlık
Ra’şân: Titrek, titreyen
(1897)

Nesre çevrilmiş şekli
Allah en büyüktür… Allah en büyüktür…
Sanki tabiat yüce bir suskunluk ile sessiz sessiz ibadet eder.

Allah en büyüktür… Allah en büyüktür…
Sanki inleyen bir sessizlik olan gizli ve aşikâr, ışıklı veya karanlık alemler daima Yaradan’ı zikretmektedir.

Allah en büyüktür… Allah en büyüktür…
Yüce bir suskunluk içerisinde olan tabiat, inleyen bir sessizlik olan alemler daima Allah’ı zikretmekte ve titreye titreye ibadet etmektedir.

Şair ezan sesinin müzikalitesinden söz ediyor. Müslümanların duygularından yola çıkmaz. Her bölümün başında tekrarlanan “Allahü ekber” lafızlarıyla şiire musikiyi vermeye çalışmıştır. Şiirin genelinde din, içten hissedilen bir duygu değil, seyredilen bir tablodur.
Şiirde tabiat unsurları beşerileştirilir: birinci bölümde tabiatın sessizce ibadet etmesi, ikinci bölümde alemlerin inlemesi ve Allah’ı zikretmesi, üçüncü bölümde tabiatın kalbi, alemlerin ruhu ve bunların Allah’ı zikredip ibadet etmeleri gibi…
Şair ezan sesinin kendi ruhunda uyandırdığı intibalardan söz etmez, sübjektif bir durumu objektifleştirir.
Şiir, ses üzerinde kurulmuştur.

Tevfik Fikret – Yağmur

Küçük, muttarid, muhteriz darbeler
Kafeslerde, camlarda pür ihtizaz
Olur dembedem nevha-ger, nagme-saz
Kafeslerde, camlarda pür ihtizaz
Küçük, muttarid, muhteriz darbeler...

Sokaklarda seylabeler ağlaşır
Ufuk yaklaşır, yaklaşır, yaklaşır;

Bulutlar karardıkça zerrata bir
Ağır, muhtazır dalgalanmak gelir;

Bürür bir soğuk, gölge etrafı hep,
Numayan olur gündüzün nısf-ı şeb.

Söner şimdi, manzur olurken demin
Hayulası karşımda bir alemin.

Açılmaz ne bir yüz, ne bir pencere;
Bakıldıkça vahşet çöker yerlere.

Geçer boş sokaktan, hayalet gibi,
Şitaban u puşide-ser bir sabi;

O dem leyl-i yadımda, solgun, tebah,
Surur bir kadın bir rıda-yı siyah

Saçaklarda kuşlar -hazindir bu pek! -
Susarlar, uzaktan ulur bir köpek.

Öter guş-ı ruhumda boş bir enin,
Boğuk bir tezad-ı sukun u tanın;

Küçük, pür heves, gevherin katreler
Sokaklarda, damlarda pür ihtizaz
Olur muttasıl nevha-ger, nağme-saz
Sokaklarda, damlarda pür ihtizaz
Küçük, pür heves, gevherin katreler...

Sözlük
Muttarid: Tek düze
Muhteriz: Ürkek, çekingen
İhtizaz: Titreyiş
Dem-be-dem: Durmadan, daima
Nevha-ger: Yüksek sesle ölmüş için ağlayan, ağıt yakan
Nağme-saz: Şarkı söyleyen
Seylâbe: Su birikintileri
Zerrata: Zerreler
Muhtazır: Can çekişen
Tebâh: Boğuk, çürük, yıkılmış
Ridâ-yı siyah: Siyah örtü
Ridâ: Kara çarşaf
Gûş-i ruh: Ruh kulağı
Enin: İnilti
Tezad-ı sükûn u tenin: Sakinliğin ve çınlayışın tezadı
Katre: Damla
Muttasıl: Sürekli
Nümâyân: açık seçik olmak, görünmek
Nısf-ı şeb: Gece yarısı
Manzur: Görünmek
Heyûla:  kötü hayal
Şitâbân: Koşan
Püşide-ser: Başı örtülü

Tahlil
(1)
Küçük tek düze, ürkek darbeler, kafeslerde, camlarda titreyiş dolu devamlı ağıt yakar, türkü söyler. Küçük tek düze ürkek darbeler.
(2)
Sokaklarda su birikintileri ağlaşır, ufuk yaklaşır, yaklaşır, yaklaşır.
Bulutlar karardıkça zerrelere ağır bir can çekişen dalgalanmak gelir.
Muhteriz darbeler / Sıfat tamlaması
Muttarit darbeler / Sıfat tamlaması
Küçük darbeler / Sıfat tamlaması
Ağır, muhtazır dalgalanmak / ikili sıfat tamlaması
(3)
Etrafı hep soğuk bir gölge bürür, gündüzün gece yarısı gibi görünür.
Soğuk gölge / Sıfat tamlaması
Nısf-ı seb / (Farsça) Belirtisiz isim tamlaması
Nümâyan olmak / Birleşik fiil
(4)
Demin âlemin kötü hayali karşımda görünürken, şimdi söner.
Âlemin heyulası / İsim tamlaması
(5)
Ne bir yüz, ne bir pencere açılmaz (bugünkü kullanımda “açılır”) bakıldıkça yerlere vahşilik çöker.
(6)
Koşan ve başı örtülü bir çocuk boş sokaktan hayalet gibi geçer.
(7)
O zaman hatıramın gecesinde solgun ve yıkılmış bir kadın siyah bir örtüyü sürür.
Leyl-i yâd / (Farsça) İsim tamlaması
Solgun, tebâh kadın / (Farsça) Sıfat tamlaması
Ridâ-yı siyah / (Farsça) İsim tamlaması
(8)
Saçaklarda kuşlar / bu pek hazindir!
Susarlar, uzaktan bir köpek ulur.
(9)
Ruhumun kulağında boş bir inilti, boğuk bir sakinlik ve çınlayış tezadı öter.
Ruhumun kulağı / Belirtili isim tamlaması
Boş bir enin / Sıfat tamlaması
Boğuk tezâd / Sıfat tamlaması
Tezâd-ı sükûn / İsim tamlaması
(10)
Küçük, heves dolu, mücevherden yapılmış damlalar, sokaklarda, damlarda titreyerek durmadan ağlar, şarkı söyler.

Vezin: fe û lün / fe û lün / fe û lün / fe ûl
Vezin, şiire ritim ve ahenk kazandırır.
Şair şiirde yağmuru seyrediyor. Kendisi yağmur altında değildir, duyularıyla yağmuru idrak eder. Şiirde yağmur sesini vermeye çalışıyor. Kelime tekrarlarının nedeni budur. Müzikaliteyi arttırmak için aliterasyona başvuruyor. En çok tekrarlanan konsonantlar s, r, ş harfleridir.

Yağmur küçük damlalar halinde başlıyor, ikinci parçada damlaların büyümesi söz konusudur, daha sonra da sel haline gelir. Yağmur harekete dayalı olduğu için şiirde çok fazla fiil kullanılmış.
Şiir bütünüyle bir tablo şiiridir. Hem göze hem de kulağa hitap etmeye çalışır.

Tevfik Fikret – La Dans Serpantin
Mahmûr ü müzehher, mütelevvin, mütenevvir,
Bi fecr-i behârî gibi zulmetler içinden
Reyyan-ı tebessüm doğuyor; şimdi muayyen
Bir şekl-i sehabide melekler gibi tâir,
Derken mütegayyir,
Bin hey’ete birden giriyor, berk-ı hırâmı
Hatfeyliyor enzar-ı heves-dâr-ı garâmı

San’at sarı, mor, penbe, yeşil, kırmızı, mai
Elvân-ı ziyâiyyeye bir kudret-i cevlân
Bahşeyliyerek hepsi perîler gibi mahfî
Mahfî ve sükûnetli adımlarla şitaban

Etrafını birden sarıyorlar; o, semavî
Bir tûde-i ezhâr-ı muhayyel gibi lerzan,
Lerzân ü perişan dönüyor… bir şeb-i sâfî
Tenvir ediyor sanki bir avize-i raksân.
Bağzan sönecekmiş, bitecekmiş gibi nâçâr,
Meyyâl-i tefekkür, mütereddid, süzülürken
Bir darbe-i şeh-bâl ile bir hamlede, birden
Tecdîd-i hayat eyleyerek, aşk-ı füsunkâr
Şeklinde bedîdâr,
Bin şigr ile tehziz ediyor kalb ü hayâlî
Her cilve-i nâzendesi, her cümbüş-i bâli

Bağzan kocaman bir kelebekdir ki müzehheb
Pervaz-ı hamûşânesi birlikde sürükler
Enzâr-ı temâşanızı, bağzan da mutarra
Bir zanbağa benzer ki değildir mutasavver
Bir mislini görmek şu tabiatde, mükevkeb
Tirâje-nümâ… Hem bu güzellikle beraber
Yapraklarının lerziş-i mestinde hüveydâ
Bir çehre-i pür-ağd-i emel, çehre-i dilber

Ey sihr-i nazar-perver-i san’at, mütenevvir
Bir fecr-i behârî gibi zulmetler içinden
Doğdun, yine zulmetlere döndür; ebediyyen
Fikrimde seher-hıyz olacaktır sana dair
Bir leyl-i serâir
Bir leyl-i serâir ki bütün şûh-u mülevven
Güllerle, güneşlerle, emellerle müzeyyen!

Sözlük
Mahmur: Uykulu
Müzehher: Çiçekli
Mütelevvin: Renkli
Mütenevvir: Nurlu
Fevr-i beharî: Bahara ait fecr
Reyyân-i tebessüm: Gülümseyişe kanmış
Müzeyyen: Belirli
Şekl-i sehabi: Buluta benzer şekil
Tâir: Uçan, uçucu
Mütegayyir: Birdenbire değişme
Heyet: Şekil, görünüş
Berk-i hıram: Salınışın şimşeği
Enzâr-ı heves dar-ı garam: Aşka hevesli bakışlar
Hatfeylemek: kamaşmak
Elvân-ı ziyâiyye: Işık veren renkler
Kudret-i cevelân: Kuvvetli akış
Mahfî: Gizli
Şitabân: Koşan, koşarak
Tude-i ezhâr: Çiçek yığını
Şeb-i safî: Saf gece
Tenvir etmek: Aydınlatmak
Darbe-i şehbâl: Kanat darbesi
Tecdid-i hayal: Birden canlanmak
Bedi-dâr: Belirmek
Tehziz: Titreme
Cilve-i nazande: Nazlı cilve
Cümbüş-i bâl: Kanat oynatma
Müzehheb: Altından
Pervaz-i hâmûşane: Sessizce uçuş
Enzar-ı temaşa: Hayranlıkla seyreden bakışlar
Mutarra: Taze, körpe
Mutasavver: Tasavvur edilmiş
Mükevkeb: Yıldızlı
Tiraje-nümâ: Gökkuşağı gösteren renkli
Lerziş-i mest: Kendinden geçmenin titreyişi
Hüveydâ: Açık, meydanda, görünen
Çehre-i pür-va’d-ı emel: Emel vaadiyle dolu çehre

Tahlil
(1)
Uykulu, renkli, çiçekli, ışıklı, bahara ait bir fecr gibi karanlıklar içinden tebessüme karışmış bir şekilde doğuyor.
Şimdi belirli bir buluta benzer şekilde melekler gibi uçuyor. Derken değişerek şekle giriyor. Salınışının şimşeği aşkın hevesli bakışlarını, gözlerini kamaştırıyor.
(2)
Sanat, sarı, mor, pembe, yeşil, kırmızı, mavi gibi ışıklı renklere bir akışın kudreti bahşeyleyerek hepsi periler gibi gizli gizli ve sessiz adımlarla koşarak
(3)
Etrafını birden sarıyorlar o göğe ait bir hayali çiçekler yığını gibi titrek titrek ve perişan dönüyor. Raks eden bir avize sanki saf bir geceyi aydınlatıyor.
(4)
Bazen sönecekmiş, bitecekmiş gibi çaresiz düşünmeye meylederek tereddütlü süzülürken bir kanat darbesiyle bir hamlede birden canlanarak büyüleyici bir aşk şeklinde beliriyor, açık ve seçik olarak ortaya çıkıyor, her nazlı cilvesi, her kanat cümbüşü kalbi ve hayali bin şiir ile titretiyor.
(5)
Bazen altın kanatlı kocaman bir kelebek gibi sessizce uçuşu onu hayranlıkla seyreden bakınışınızı birlikte sürükler. Bazen de taze, tasavvur edilmesi mümkün olmayan bir zambağa benzer.
(6)
Şu tabiatla onun (yılan) gibi yıldızlı gökkuşağına benzeyen bir başka örneğini görmek mümkün değil (Yılanın derisi çok değişik renkli ve parıltılı olduğu için yıldızlı gökkuşağına benzetiliyor).
Hem bu güzellikle beraber yapraklarının kendinden geçmişçesine titreyiş içinde, emel vaadiyle dolu bir çehre, bir güzel çehresi açıkça görülür.
(7)
Ey sanatın gözü okşayan sihri, ışıklı bir bahar fecri gibi karanlıklar içinden doğdun, yine karanlıklara döndün. Sana dair sırlı bir gece ebediyyen fikrimde doğacaktır. Güllerle güneşlerle, emellerle süslü, renkli ve bütün şen ve neşeli bir sırlı gece.

Tevfik Fikret bu şiirinde sanattan nasıl etkilendiğini anlatır. Şiirin bütününde seyrettiği bir dansı betimler. Şairin gayesi, dansözün hareketlerini takdi’ler aracılığıyla anlatmaktır.
Dansöz önce küçük ve seri adımlarla ortaya çıkıyor. Yavaşlıyor, bütün vücuduyla görülüyor sonra yeniden hareketleniyor. Fikret, dansözün bu geçişlerini küçük mısralarla verir. Şiir boyunca bu hareketliliği takdi’lerle vermeye devam eder.
Birinci parçada “r” ünsüzü sık kullanılmıştır. Bu şiirde “r” ünsüzü genellikle yumuşak kaypak hareketleri ifade etmek için kullanılmıştır.
Sık tekrarlanan diğer bir ünsüz “n” harfidir. Bununla da şiire musiki kazandırmaya çalışır.
Tevfik Fikret’in pek çok şiirinde olduğu gibi burada da amacı, gözüyle gördüğü bir tabloyu sözcüklerle aktarmaktır.

Tevfik Fikret – Promete
Kabinde her dakîka şu ulvî tahassürün
Minkâr-ı âteşini duy, dâimâ düşün:
Onlar niçin semâda, niçin ben çukurdayım?
Gülsün neden cihan bana, ben yalnız ağlayım? ...
Yükselmek âsmâna ve gülmek ne tatlı şey!

Bir gün şu hastalıklı vatan canlanırsa... Ey
Müştâk-ı feyz ü nûr olan âtî milletin
Meçhul elektrikçisi, aktâr-ı fikretin
Yüklen, getir -ne varsa- biraz meskenet-fiken,
Bir parça rûhu, benliği, idrâki besleyen
Esmar-ı bünye-hîzini; boş durmasın elin.
Gör dâimâ önünde esâtîr-i evvelin
Gökten dehâ-yı nârı çalan kahramânını...

Varsın bulunmasın bilecek nâm-ü şanını.

Sözlük
Tahassür: Özlemek, hasret çekmek
Minkâr-ı ateşin: Ateşten gaga
Âsman: Sema
Müştâk-ı feyz u nur: Feyze ve nura susamış
Aktâr-ı fikret: Fikir ülkeleri
Meskenet-fiken: Miskinliği gideren
Esmar-ı bünye-hîyz: Bünyeyi besleyen meyveler
Esâtir-i evvel: Evvel zaman masalları
Dehâ-yı nâr: Ateşin dehası

Tahlil
Kalbinde her dakika şu yüce hasretin yakıcı gagasını duy. Onlar niçin gökte, ben niçin çukurdayım; cihan bana neden gülsün de, ben yalnız ağlayayım diye daima düşün, göğe yükselmek ve gülmek ve gülmek ne tatlı şeydir.

Ey feyz ve nura susamış olan milletin istikbalinin meçhul elektrikçisi, şu hastalıklı vatan bir gün canlanırsa, fikir ülkelerinden biraz miskinlik giderici, bir parça ruhu, benliği, idraki ve vücudu besleyen meyvelerini, ne varsa yüklen, getir. Elin boş durmasın. Daima önünde mitolojinin gökten ateşin dehasını çalan kahramanını gör… Varsın senin adını, şanını bilecek bulunmasın.

Şiirdeki elektrikçi Promete’dir. II. Meşrutiyet devrinde yazılmış, didaktik bir şiirdir.
Şiirdeki hâkim fikirler:
1-      Medeni olabilmek için Batının teknik ve medeniyetini almak gerekir.
2-      Teknik sahada ilerleyebilmek için bu ilerlemeyi başarmış ülkeleri örnek almak gerekir.
3-      Türkiye’nin kurtuluşu teknik ve medeniyettedir.
4-      Vatan için şahsi menfaat gözetmeden çalışmak gerekir.



Cenab Şahabeddin – Son Arzu
Birlikte terk-i cism edelim mevte, bir gece
Mest-i garâm iken,
Kursun bahar, ruhumuz üstünde gizlice
Bir türbe-i semen
Olsun tuyûr-ı ruhumuz havz-i türâb
Bir lâne-i şegâf
Tâ haşre dek mesiremiz olsun pür-âb ü tâb
Bir sâhil-i sedef
Olsun şeb-i kıyamete dek hem-sürûdumuz
Bir cûy-ı nağme-hiyz
Kaslın sular lebinde dil-i yek-vücûdumuz
Mes’ud u hande-rîz
Tev’em sürûşlar gibi ayn-ı cenâh ile
Uçsun hayalimiz
Gezsin hadika-i ebediyyette el ele
Âmâl-i bâlimiz
Bir bedr-i mübtedi
Bir bûse-i muzî tuta fevkinde onların
Bir mâh-ı semedî

Vezin: Mefûlü fâilâtü mefâîlü fâilün
Mefûlü fâilün

Sözlük
Mest-i garâm: Aşkla kendinden geçmiş
Tuyûr-ı ruh: Ruhumuzun kuşları
Havza-i türâb: Toprak yığını
Lâne-i şegâf: Aşk yuvası
Pür âb ü tâb: Işık ve suyla dolu
Hem-sürûdumuz: Birlikte şarkı söylemek
Cüy-ı nağme hîz: Şarkı söyleyen ırmak
Hande-rîz: Gülen, gülüş saçan
Tev’em: Eş, ikiz
Sürûş: Melek
Hadîka: Bahçe
Âmâl-i bâlimiz: Kanadımızın emelleri
Âlem-i şevkinde: İstek, derin istek âlemi
Bedr-i mübtedi: Yeni doğan şey, hilal
Bûse-i muzî: Işıklı öpüş
Mâh-ı sermedi: Daimi ay, ebedi ay

Nesre çevrilmiş şekli
(1)
Bir gece aşkla kendinden geçmişken, birlikte ölüme gidelim, bedenimizi terk edelim.
(2)
Bahar gizlice ruhumuz üstünde yaseminden bir türbe kursun.
(3)
Toprak yığını ruhumuzun kuşlarına bir aşk yuvası olsun
(4)
Işıklı ve sulu, sedeften bir sahil ta kıyamete dek bizim gezinti yerimiz olsun
(5)
Şarkı söyleyen ırmak kıyamet gecesine dek bizimle birlikte şakısın
(6)
Tek vücut olmuş gönlümüz suların dudağında mesut ve gülüş saçarak kalsın
(7)
Hayalimiz ikiz melekler gibi aynı kanatla uçsun
(8)
Kanadımızın emelleri sonsuzluk bahçesinde el ele gezsin
(9)
Yeni doğmuş ay onların şevk âleminde avize olsun
(10)
Ebedi bir ay onların üstünde adeta ışıklı bir öpüş olsun.

Tahlil
Şiirin ana teması birlikte ölmektir. Bunun dışında aşk, tabiat ve ışık şiirde dikkati çeken diğer temlerdir.
Bu şiirin şekli eski klasik müstezattır. İçerik bakımından hayli yenilikçidir.
Tevfik Fikret’te olduğu gibi, Parnasçılardan tablo gibi şiiri, sembolistlerden de musiki gibi şiiri bir şiirde birleştirmeyi denemiştir.
Şiirde kozmik bir zaman tasavvur edilmekle birlikte, gece ile ilgili kelimeler sıklıkla kullanılmıştır.
Mekân olarak geniş tabiat tasvirlerine yer verilmiştir. Kişiler ise şair ve sevgilisidir.
Şiirde birlikte ölmek isteği ile ölümü aşmak arzulanmakta. Sevgililer öldükten sonra bile birlikte olmak isteğindeler.
Şiirde estetik unsurlar ön plandadır.
Jung’un arketip kuramına örnek olması bakımından birlikte ölmek teması dikkat çekmektedir.
Şiirde musikiyi verebilmek için aliterasyonlar kullanılmıştır. S, ş, r en çok tekrar eden sessiz harflerdir.



15 yorum:

  1. Tevfik Fikret'in Enin-i Gam şiirini tahlil etmeniz mümkün mü?

    YanıtlaSil
  2. tevfik fikret'in millet şarkısı şiirini tahliller misiniz

    YanıtlaSil
  3. Kırık saz şiirini tahliller misiniz?

    YanıtlaSil
  4. TEVFİK FİKRET- SEVDA-YI ŞİR şiirini tahliller misiniz lütfen

    YanıtlaSil
  5. TEVFİK FİKRET DERD İ NİHAN adlı şiirini tahlil edermisiniz lütfen

    YanıtlaSil
  6. Size yardımı olacak 1 makale ve 3 YLT var şu an digital arşivimde. 4 dosyada da mezkur şiire dair inceleme ve değerlendirmeler mevcut. E posta adresinizi yazarsanız size gönderirim.

    YanıtlaSil
  7. Hocam takazai Üslup şiiri varmı

    YanıtlaSil
  8. Şiiri bloga ekledik,
    Şiirle ilgili malumat için Mehmet Kaplan'ın "Cenap Şehabeddin’in Şiirlerinde Pitoresk" başlıklı makalesinden istifade edebilirsiniz, şu linkten ulaşılabilir: https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/157676

    YanıtlaSil
  9. merhaba cenap şehabeddinin şiirlerinin tahlili var mı acaba

    YanıtlaSil
  10. merhaba cenap şehabeddinin şiirlerinin tahlili var mı acaba

    YanıtlaSil
  11. merhaba cenap şehabeddinin şiirlerinin tahlili var mı acaba

    YanıtlaSil
  12. Blogda 4 şiirinin tahlili mevcut,
    Makdem-i Yâr (http://trkdlvdbyt.blogspot.com/2015/05/cenap-sahabettin-makdem-i-yar.html)
    Temâşâ-yı Hazân (http://trkdlvdbyt.blogspot.com/2015/05/cenap-sahabettin-temasa-y-hazan.html)
    Temâşâ-yı Leyâl ve Son Arzu zaten bu sayfada, yorum yazdığımız sayfanın içeriğinde mevcut

    YanıtlaSil